Angio-oedeem, Quincke’s oedeem & allergische vochtstapeling

Men spreekt van angio-oedeem indien zich in korte tijd uitgebreide vochtophopingen ontwikkelen als gevolg van ‘lekkage’ van bloedvaatjes die relatief diep in de huid zijn gelegen. In het bindweefsel rondom deze bloedvaatjes is veel loze ruimte, waardoor er volop plek is voor overtollig vocht.

Het voorzetsel angio, wat ‘vat’ betekent, wordt gebruikt om aan te geven dat de oorzaak van het oedeem in de eerste plaats te vinden is in een stoornis van de vaatwand en dus niet in een verhoogde bloeddruk, nieraandoening, stofwisselingsziekte of verstoorde hormoonhuishouding. Er worden in beginsel 3 verschillende vormen van angio-oedeemvorming onderscheiden, namelijk:

• Hereditair (erfelijk) angio-oedeem (HAE: type I, II en III)
• Quincke’s oedeem
• Verworven angio-oedeem (AAE)

Hieronder lees je meer over de oorzaken en oplossingen van de verscheidene vormen van angio-oedeem…

Allergisch c.q. allergeen oedeem

Al met al is angio-oedeem een vochtophoping; meestal in huid, slijmvliezen en/of weivliezen en veelal van allergische oorsprong. Om die reden worden ook nog weleens de termen ‘allergisch’, ‘allergeen’ of ‘atopisch’ oedeem gebruikt. Er hoeft echter niet per se sprake te zijn van een klassieke allergie of atopie; soms is een niet-allergisch, dus niet-histaminisch mechanisme verantwoordelijk. In dat geval kan er tevens sprake zijn van eczemateuze huiduitslag of constitutioneel eczeem. “Angio” is hoe dan ook een aanvalsgewijze, recidiverende vorm van oedeem die zich zeer plots kan manifesteren en zich uit als een niet-jeukende, soms pijnlijke, plaatselijke zwelling.

Angio-oedeem is een verkorting van de term angioneurotisch oedeem. ‘Angio’ staat voor ‘vat’ of ‘bloedvat’ en ‘neurotisch’ voor ‘zenuw’. Voorheen werd namelijk gedacht dat er zenuwen betrokken zijn bij angioneuro-oedeem, maar inmiddels weet men dat dit niet het geval is.

Angio-oedeem in relatie tot netelroos

Netelroos oftewel ‘urticaria’ is een overgevoeligheidsreactie; meestal een allergische reactie op een bepaalde stof. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een allergie voor muggenbeten of huidcontact met brandnetels. In bepaalde gevallen kan netelroos echter ook simpelweg ontstaan door kou, warmte, irritatie, wrijving of druk op de huid.

De huid wordt allereerst bleek en daarna ontstaan meestal rode, jeukende vochtophopingen die ook wel urticaria, galbulten of angio-oedemateuze zwellingen worden genoemd. Het ontstaan van angio-oedemen is vergelijkbaar met netelroos, maar de zwelling vindt dieper in de huid plaats, en houdt bovendien langduriger aan, meestal zo’n 1 à 2 dagen.

In principe kunnen angio-oedeem en netelroos zich afzonderlijk van elkaar ontwikkelen, maar beide klachten gaan opvallend vaak hand in hand.

Hereditair angio-oedeem (HAE)

Hierboven kon je al lezen dat angio-oedeem een vochtstapeling betreft die te wijten is aan een verhoogde doorlaatbaarheid van de vaatwand van bloedvaten. Er zijn echter verschillende stoffen die de doorlaatbaarheid van bloedvaten kunnen doen toenemen; deze worden onderverdeeld in 3 groepen, namelijk:

• 1. Stoffen die bij een allergische reactie of overgevoeligheidsreactie vrijkomen uit mestcellen; het is dan hoofdzakelijk de stof histamine die het oedeem veroorzaakt. Bij angio-oedeem veroorzaakt door histamine is er bijna altijd sprake van jeuk en zijn er vaak ook galbulten (urticae) of netelroos (urticaria) betrokken.
• 2. Stoffen die bij ontstekingsreacties of infecties vrijkomen; dit zijn vooral cytokines. Bij angio-oedeem veroorzaakt door cytokines, die vrijkomen bij een ontsteking of infectie, is er vaak koorts, pijn en algemeen ziekzijn (malaise). Hieronder valt bijvoorbeeld het syndroom van Clarkson.
• 3. Stoffen die vrijkomen doordat bepaalde plasma-eiwitten (tijdelijk) overactief zijn; het oedeem wordt in dit geval veroorzaakt door de stof bradykinine. Bij angio-oedemen veroorzaakt door overactieve plasma-eiwitten en bradykinine is er eigenlijk alleen sprake van zwelling… Nimmer van galbulten, jeuk of koorts, en zelden van pijn.

Deze laatstgenoemde vorm van angio-oedeem is vaak erfelijk en wordt zodoende ook wel Hereditair Angio-Oedeem c.q. Hereditary Angioedema (HAE) genoemd. Een genetische afwijking veroorzaakt in dat geval een tekort aan functioneel C1-remmer –een bloedeiwit– waardoor vochtstapeling en zwelling kunnen optreden.

Histamine, cytokines en bradykinine veroorzaken allemaal angio-oedeem, maar omdat ze worden aangemaakt bij verschillende aandoeningen, én omdat het verschillende stoffen zijn, verschillen ook de symptomen en kenmerken per geval van angio-oedeem.

Quincke’s oedeem door allergische reactie

Bij een allergische reactie op substanties die worden gegeten, ingeademd of aangeraakt, komen stoffen (histamine e.a.) vrij die de vaatwand doorlaatbaarder maken, waardoor vocht zich in de weefsels kan ophopen. Oedeem door een allergische reactie uit zich vaak in netelroos, wat tevens het geval is bij angio-oedeem, maar niet altijd. Soms is er enkel sprake van galbulten of oedeemplakkaten… Dus zonder de overige netelroosverschijnselen. Deze vorm van angio-oedeem wordt ook wel Quincke’s oedeem genoemd, naar de Duitse dermatoloog en internist Heinrich Irenaeus Quincke.

Oedeem van Quincke oftewel Quincke’s Edema (QE) is net als HAE een vorm van angio-oedeem. Het zijn twee verschillende aandoeningen met overeenkomstige verschijnselen en symptomen. HAE is erfelijk; QE is verworven en openbaart zich doorgaans spontaan. Quincke’s oedeem wordt net als HAE gekenmerkt door aanvalsgewijze oedeemzwellingen.

Kort door de bocht is Quincke’s oedeem een (doorgaans niet-jeukende) vochtophoping in de huid en/of slijmvliezen. Vaak is er bij allergische Quincke’s oedeem (dus door een allergische reactie: voedselallergie, contactallergie, ademhalingsallergie e.a.) tevens sprake van een ontsteking van huid (dermatitis), weivliezen (serositis) of slijmvliezen (mucositis). (bron)

Overigens is de term ‘Quincke’s Oedeem’ inmiddels verouderd en wordt ‘ie tegenwoordig vooral gebruikt als algemeen synoniem van angio-oedeem en beschouwd als een vorm van niet-erfelijk angio-oedeem (AAE).

Verworven angio-oedeem (AAE)

In zeldzame gevallen is bradykinine-gerelateerde angio-oedeem niet geërfd, maar verworven: Acquired Angioedema (AAE). In dat geval treedt angio-oedeem spontaan op of als gevolg van bloeddrukverlagende medicijnen: ACE –remmers of angiotensine-receptorblokkers (ARB’s).

Let op: als gevolg van een aanval van HAE, QE of AAE kunnen zwellingen in de mond en keel ontstaan die verstikkend of zelfs levensbedreigend kunnen uitpakken.

Oedeem door allergie: allergene vochtretentie

Allergisch oedeem kan worden uitgelokt door een inhalatieallergie zoals pollenallergie, huisstofmijtallergie of huisdierenallergie (honden, katten e.a.) of een allergie voor bepaalde oplosmiddelen. Meestal is er dan ook sprake van astmatische verschijnselen en hooikoortsklachten. Ook voedselallergie gaat vaak gepaard met allergisch oedeem; hierbij valt te denken aan een allergie voor voedingseiwitten in pinda’s, sesam, soja, noten, schaaldieren, eieren of zuivel.

Het kan echter ook gaan om een allergie voor medicijnen (antibiotica, pijnstillers e.a.) of een contactallergie (latex, metalen e.a.) bij aanraking van de huid. Of een allergische reactie op bepaalde voedseltoevoegingen (E-nummers/additieven) zoals kleurstoffen. Maar ook zonneallergie of waterallergie. En tot slot insectensteken of –beten; bijvoorbeeld van wespen, bijen, vlooien, mijten of muggen. Bij muggen gaat het om een allergische reactie op speekseleiwitten/enzymen; bij wespen bevat het gif histamine.

Allergisch oedeem ontstaat door een allergische reactie op bepaalde eiwitachtige stoffen (amines), meestal histamine. De meeste vormen van allergisch oedeem vallen onder de noemer angio-oedeem en vice versa.

Tot slot

Zowel AAE, als HAE als QE is non-pitting en asymmetrisch van aard. Meestal is het gezicht aangedaan: wangen, lippen, oogleden, tong, keelholte… Vaak ook ledematen en genitaliën. Symmetrische vormen van oedeem in het gezicht kunnen overigens ook te maken hebben met myxoedeem of ernstige allergische reacties zoals anafylaxie. (bron)

Behandeling van angio-oedeem bestaat dan ook veelal uit allergiemedicatie. Hoofdzakelijk anti-allergiemiddelen oftewel histamineremmers (antihistaminica), maar soms ook bijnierschorshormonen oftewel corticosteroïden. Bij extreem hevige allergische reacties wordt soms adrenaline toegediend. Bij angio-oedeem als gevolg van niet-allergische ontstekingen en/of infecties dient de ontstekingshaard (bacterie, schimmel, virus etc.) te worden bestreden.

Heb jij weleens te kampen gehad met angio-oedeem of Quincke’s oedeem, al dan niet in combinatie met gediagnosticeerde allergieën en/of netelroos? Wat was de onderliggende oorzaak en welke oplossing bleek afdoende? Deel je ervaringen en bevindingen v.w.b. HAE en AAE hieronder met lotgenoten…