Orthorexia nervosa: oorzaak, symptomen & gevolgen

Orthorexia nervosa betekent letterlijk vertaald ‘onberispelijke voedingsgewoonte van psychische aard’. Orthorexia wordt dan ook gekenmerkt door een obsessie met gezond voedsel. Orthorexia-patiënten proberen extreem correct, heilzaam en natuurzuiver te eten, maar schaden hiermee hun lichamelijke gesteldheid. De kwaliteit van het leven is dus ondergeschikt aan de kwaliteit van het eten. Hierbij alles over de gevolgen en symptomen van orthorexia nervosa…

Wat is orthorexia nervosa?

Orthorexia nervosa is een eetstoornis waarbij de patiënt obsessief en systematisch voedingsmiddelen elimineert waarvan hij/zij denkt dat ze de gezondheid kunnen schaden. Bij orthorexia wordt er dus niet zo zeer weinig gegeten (zoals bij anorexia het geval is) maar overdreven gezond gegeten. Alles draait om kwaliteit, en niet per se om kwantiteit. Men wil niet dun zijn, maar zich puur, gezond en natuurlijk voelen.

De producten die worden gegeten door iemand met orthorexia hebben een extreem lage voedingsstofdichtheid. Ze zijn vetarm, koolhydraatarm, eiwitarm en caloriearm, waardoor ze nauwelijks brandstof en bouwstoffen leveren. Het dieet van een orthorexia-patiënt is over het geheel genomen dus veel te eentonig en armoedig, waardoor gevaarlijke of zelfs levensbedreigende tekorten aan energie, eiwitten, vetten, vitamines, mineralen en spoorelementen ontstaan.

Orthorexia nervosa werd voor het eerst beschreven door de Amerikaanse natuurgeneeskundige arts Steven Bratman. (bron)

Symptomen orthorexia

Mensen die lijden aan orthorexia zijn 24 uur per dag bezig met gezond eten. Ze weigeren voedsel te nuttigen dat in hun ogen ongezond is. Het verraderlijke van deze aandoening is dat de verstoorde voedselbeleving er langzaamaan insluipt. Naast vermagering kunnen er allerlei klachten en symptomen optreden als gevolg van orthorexia nervosa. De belangrijkste hiervan zijn als volgt:

• Elektrolytenstoornis (mineralendisbalans)
• Hypovitaminose (vitaminetekort)
• Lusteloosheid & vermoeidheidsklachten
• Spierkrampen & spierpijn
• Duizeligheid & flauwvallen
• Verhoogde of verlaagde bloeddruk
• Dalende vruchtbaarheid
• Ernstige maag- & darmklachten
• Slechte kwaliteit van haar, huid, nagels & gebit
• Hartklachten (hartritmestoornissen, hartstilstand e.a.)
• Nier– & leverbeschadigingen

De symptomen van orthorexia nervosa worden door de patiënt vaak verkeerd geïnterpreteerd en gezien als een teken dat er nóg gezonder dient te worden gegeten.

De oorzaak van orthorexia

Orthorexia wordt nog altijd niet erkend als officieel-medische eetstoornis. Er is dan ook te weinig onderzoek naar orthorexia nervosa gedaan om de exacte achterliggende oorzaak ervan te kunnen vaststellen. De aanleiding moet waarschijnlijk worden gezocht in dezelfde hoek als anorexia en boulimia…

De “gezonde” voedingsgewoonte wordt aangegrepen om een vorm van controle uit te oefenen over het eigen lichaam met als gevolg een gevoel van meesterschap. Het voelt als volgt: ‘Het leven is onvoorspelbaar, maar mijn voeding en gezondheid kan ik tenminste onder controle houden.’ Het strikte eetgedrag ontstaat dus deels om te voorkomen dat men de grip op het leven verliest. Ook kan orthorexia ontstaan wanneer men doorslaat in een bepaalde dieetvorm. Zo kan een ‘Raw Food Diet’ ten grondslag liggen aan orthorexia.

Orthorexia-patiënten onderscheiden zich van anorexia- en boulimiapatiënten, doordat de aandoening niet gepaard gaat met een laag zelfbeeld. Iemand met orthorexia schaamt zich niet voor het afwijkende eetgedrag, maar is er juist trots op. Orthorecten zijn in de regel veeleisende en perfectionistische mensen.  Zij voelen zich superieur aan “ongezonde eters” vanwege hun voortreffelijke eetgewoonten.

Orthorexia: verloop

Orthorexia nervosa is een “over-correcte” voedingsgewoonte. Orthorexia-patiënten niet zozeer bezig met de hoeveelheid voedsel, als wel met de aard van het voedsel. Er zijn verschillende eetpatronen binnen orthorexia nervosa. De eetstoornis begint doorgaans gematigd; bij aanvang worden vooral simpele suikers en hulpstoffen zoals smaakversterkers en conserveermiddelen ontweken. De restricties van iemand met orthorexia nervosa worden echter steeds rigoureuzer. De voedselkwaliteit wordt aan één stuk door “verfijnd”.

Veel mensen met orthorexia schrappen al heel snel vet vlees, vette zuivel en eieren uit het dieet… Maar er zijn er ook die juist koolhydraatrijke voedingsmiddel zoals pasta, brood en aardappels wegstrepen. Na verloop van tijd worden volledige voedselcategorieën, waaronder vleesproducten, graanproducten en zuivelproducten, uit het dieet verbannen. Het koken van groenten betekent vitamineverlies dus ook de voedselbereiding wordt aangepast. Er wordt steeds meer tijd, energie en aandacht besteed aan de planning, aankoop en bereiding van voedsel.

Orthorexia kan dusdanig extreem worden dat er op den duur uitsluitend nog biologisch geteelde, rauwe groenten worden gegeten die overwegend uit water en ballaststoffen bestaan. Er zijn zelfs gevallen van orthorexia bekend waarbij er dagenlang uitsluitend op mineraalwater wordt geteerd. In dat geval kunnen al op zeer korte termijn hartklachten, spijsverteringsklachten en andere ernstige gezondheidsproblemen ontstaan.

Gevolgen van orthorexia nervosa

Hoewel groenten afzonderlijke gezien gezond zijn, is een dieet dat volledig uit groenten bestaat veel te karig. Door té kritisch te zijn wat betreft voeding, wordt er simpelweg té weinig, té eentonig en té sober gegeten. Door het gebrek aan brandstof en bouwstoffen zorgt orthorexia nervosa voor verregaande ondervoeding, extreme vermagering en verontrustend ondergewicht.

Daarnaast ervaren orthorexia-patiënten continu honger, waarvan zij zichzelf doorgaans de schuld geven. In bepaalde gevallen leidt het obsessieve eetgedrag niet alleen tot lichamelijke problemen, maar ook tot psychische en sociale strubbelingen… Dat gebeurt vooral als voeding-gerelateerde activiteiten worden ontlopen om potentiële verleidingen met betrekking tot “onzuiver” voedsel te mijden.

Een biologisch dieet (zonder synthetische toevoegingen) of een veganistisch dieet (zonder dierlijke producten) hoeft geenszins schadelijk te zijn. Het mijden van vetten en eiwitten daarentegen, is funest voor de lichamelijke en mentale gesteldheid. Als er een aanzienlijk tekort aan deze essentiële nutriënten ontstaat, word je ziek, en bij een volledige afwezigheid ga je dood.

Orthorexia herkennen

Er zijn geen onmiskenbare uitingen van orthorexia nervosa. Over het algemeen geldt dat je lijdt aan orthorexia als je wordt geleefd door gezond eten en als je er andere aspecten van je leven voor verwaarloost. Je kunt tevens stellen dat je lijdt aan orthorexia nervosa als het merendeel van onderstaande  aan de volgende bepalingen op jou van toepassing zijn…

• Je denkt dagelijks urenlang aan voedsel en bent urenlang bezig met winkelen, bereiden, lezen en praten over gezonde voeding.
• Je bent vandaag al de uitgebalanceerde maaltijdindeling voor morgen aan het plannen.
• De smaak van je voedsel is altijd ongeschikt aan de gezonde eigenschappen.
• Je eet nooit omdat je daar zin in hebt; enkel omdat het je lichaam zuivert.
• De kwaliteit van je voeding gaat ten koste van je levenskwaliteit.
• Je gebruikt methodes als ‘sapvasten’ en ‘ontgiften’ om uitglijders te compenseren.
• Je kijkt neer op zondigaars die ongezonde kost niet kunnen weerstaan.
• Je vertrouwt alleen je eigen kookkunsten omdat je niet weet waar andermans eten vandaan komt en hoe het wordt klaargemaakt.
• Je eetgewoonten geven je een gevoel van opperste controle.

Tot slot

Orthorexia is een ongezonde obsessie met gezond eten. Dingen die door de patiënt als schadelijk worden ervaren, worden gemeden, zelfs als ze niet schadelijk zijn. Orthorexia gaat meestal verder dan een bewuste leefstijlkeuze; er ontstaat een vertekend beeld van gezond eten. Deze voedselobsessie gaat vaak ten koste van de kwaliteit van leven en kan andere interesses, activiteiten en sociale contacten verdringen.

Bronnen: ‘Health Food Junkies: Orthorexia Nervosa: Overcoming the Obsession with Healthful Eating’ + ‘Orthorexia Nervosa: The Health Food Eating Disorder’ (Steven Bratman)