Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS): psychopaat of kwaadaardige narcist?

Maligne is een medische term. De term is afgeleid van het Latijnse malignus, wat zoveel betekent als kwaadaardig of “slecht geboren”. De term wordt veelal gebruikt voor kwaadaardige cellen in destructieve, uitzaaiende vormen van kanker (maligne tumoren e.a.).

De wetenschap houdt er niet van om de term kwaadaardig of “evil” te verbinden aan mensen, want als persoonseigenschap heeft kwaadaardigheid een nogal religieus en onwetenschappelijk karakter. De wetenschap ziet mensen doorgaans niet als goed of slecht; men verklaart liever wát de achterliggende oorzaak is voor bepaalde daden en gedragingen. En onder invloed van welke meetbare factoren (hersenactiviteit, hormonen e.a.) “slechte” daden worden begaan.

Desalniettemin zijn er in de praktijk volop mensen de dupe van personen die zich kwaadaardig gedragen. De belangrijkste persoonlijkheidsstoornissen die worden gekenmerkt door kwaadaardigheid zijn maligne narcisme oftewel de “kwaadaardige, narcistische persoonlijkheidsstoornis”… En daarnaast psychopathie oftewel sociopathie. De moderne term die wordt gebruikt voor dit soort persoonlijkheden is ‘antisociale persoonlijkheidsstoornis’ oftewel ‘ASPS’ (bron)…

Kwaadaardigheid

De medische psychologie c.q. psychologische ziekteleer (psychogenie) zit ingewikkeld in elkaar. Men benoemt namelijk steeds weer nieuwe stoornissen. Sommige stoornissen verdwijnen, andere krijgen een nieuwe naam of meerdere stoornissen worden samengevoegd onder eenzelfde noemer – al dan niet onder een nieuwe naam. Bovendien zijn lang niet alle medici, instanties en medische wetenschappen het met elkaar eens over iedere persoonlijkheidsstoornis. Zodoende zijn er talloze officieel-medisch erkende en niet-erkende persoonlijkheidsstoornissen die elkaar deels overlappen. Logisch, want een stoornis is niet zichtbaar of tastbaar; het is eigenlijk gewoon een sticker die je iemand opplakt.

Waar het in ieder geval om draait is dat antisociale persoonlijkheden van extreem negatieve invloed kunnen zijn op anderen. Voorbeelden van deze persoonlijkheidsprofielen zijn:

Kwaadaardige narcist
Psychopaat/sociopaat
Dictator

In principe zijn dit losstaande begrippen, maar in de praktijk komen ze veelvuldig tezamen voor. Zo is nagenoeg iedere dictator uit de geschiedenis narcistisch en/of psychopathisch en zijn er veel sociopathische narcisten en narcistische psychopaten.

A. Psychopaat/sociopaat

Een psychopaat ofwel sociopaat is iemand met een persoonlijkheidsstoornis waarbij de gewetensfunctie achterblijft in de ontwikkeling of geheel niet tot stand komt. Er zijn verschillende termen, omschrijvingen en benamingen waarmee een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS) kan worden aangeduid. De bekendste hiervan zijn als volgt:

Psychopathie & sociopathie
Psychopathische persoonlijkheidsstoornis
Psychopathologische persoonlijkheidsstructuur

Bovenstaande termen die met ASPS samenhangen worden tegenwoordig enkel nog informeel of ter illustratie gebruikt om mensen te omschrijven bij wie de antisociale persoonlijkheidsstoornis zich heeft ontwikkeld tot criminele en/of gewelddadige aspecten. (bron)

Voorheen werden deze namen opgespeld opgespeld indien er sprake was van een persoonlijkheidsstructuur waarbij werd voldaan aan een X-aantal kwalificaties van de huidige antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS).

B. Kwaadaardige narcist

Kwaadaardig narcisme is een “pathologische” oftewel ziekelijke vorm van narcisme. Deze aandoening is nooit officieel erkend in de literatuur of medische handboeken (ICD-10, DSM-5 e.a.). Toch is het een reële dreiging binnen de hedendaagse maatschappij.

Een kwaadaardige narcist wordt namelijk gekenmerkt door narcistisch misbruik en geweldpleging. Sociaalpsycholoog Erich Fromm beschreef de term “malignant narcissism” voor het eerst in 1964. Hij beschreef deze persoonlijkheidsstoornis als een ‘ernstige mentale stoornis’, de ’kwintessens van kwaadaardigheid’, ‘de zwaarst mogelijke pathologie’ en ‘de wortel van de meest boosaardige vorm van destructiviteit en onmenselijkheid’.

Edith Weigert beschreef kwaadaardig narcisme veeleer als ‘regressieve ontsnapping uit –en ontkenning van– de realiteit’ en Herbert Rosenfeld als ‘verontrustende vorm van narcistische persoonlijkheid waarbij belangrijkheid (“grandeur”) wordt opgebouwd rondom agressie en waarbij het destructieve aspect van de persoon wordt geïdealiseerd’. Door de loop der jaren is de kwaadaardige narcist net als de psychopaat/sociopaat onder de noemer ASPS geschaard. De kwaadaardige narcist is fundamenteel narcistisch, zonder moraliteit en vertoont kenmerken van de sadistische psychopaat. (bron)

Verschil tussen narcist & psychopaat

Het verschil tussen een absolute narcist en een absolute sociopaat is lastig te benoemen: de literatuur hierover is niet duidelijk en de opvattingen van wetenschappers verschillen onderling sterk. Waarschijnlijk vind een sociopaat het “leuk” om anderen te pijnigen en kleineren; onder meer om een gevoel van macht en controle over iemand te bewerkstelligen. Een narcist pijnigt mensen om andere redenen; niet voor plezier, maar ten koste van mensen die hem in de weg staan. “Wie niet horen wil, moet maar voelen. Het kan hem niet schelen, maar hij heeft er niet per se behoefte aan en beleeft er niet per se plezier aan.

Een psychopaat kan extreem gewelddadig zijn, een “zuivere” narcist is dit doorgaans niet; al komen ook narcistische psychopaten en sociopathische narcisten voor. Al met al is een antisociale persoonlijkheidsstoornis uiterst complex.

Gebrek aan empathie

Het belangrijkste aspect van een antisociale persoonlijkheidsstoornis is waarschijnlijk gebrek aan (of de totale afwezigheid van) empathie. Empathie is het emotionele vermogen om je in te leven in anderen. Deze persoonseigenschap staat ook wel bekend als ‘empathisch vermogen’ of inlevingsvermogen. Een empaat voelt met anderen mee, leeft met anderen mee… Empathisch vermogen speelt een cruciale rol in de sociale intelligentie en het sociale vermogen. (bron)

Iemand die lijdt aan een antisociaal persoonlijkheidsstoornis heeft een onderontwikkeld inlevingsvermogen en kan zich dus niet of nauwelijks inleven in anderen; kan de wereld niet zien door andermans ogen. Er is sprake van een (neurologisch/neurotechnisch) mankement in de hersenen en zodoende kan een ASPS’er het perspectief van iemand anders niet overnemen. Hij kan überhaupt niet snappen hoe iemand anders iets voelt.

Een ASPS’er is doorgaans het tegenovergestelde van empathisch, namelijk ‘apathisch’. Dit betekent zoveel als: achteloos, gedesinteresseerd, harteloos, laconiek, ongevoelig, ongeboeid en onverschillig.

Symptomen van een Antisociale Persoonlijkheidsstoornis (ASPS)

Het gebrekkige inlevingsvermogen is dus de belangrijkste graadmeter voor een ASPS. Daarnaast gelden de volgende (cognitieve) kenmerken/symptomen:

Gaat egocentrisch door het leven (egocentrisme)
Een gebrekkig geweten en 0,0 schuldgevoel, spijt of wroeging
Enorm egoïstisch (handelt uit eigenbelang)
Extreem positief zelfbeeld
Maakt voor zijn eigen gevoel nooit fouten (alleen anderen maken fouten)
Wil nimmer beleerd of gecontroleerd worden door anderen
Denkt meer aandacht te verdienen dan anderen
Denkt volgens andere regels te leven dan anderen
Denkt slimmer en “beter” te zijn dan anderen
Mededogen/compassie ontbreekt; kan bikkelhard zijn in zijn communicatie, doen en laten
Past narcistisch misbruik toe en is geenszins zielsbewust
Gekenmerkt door arrogantie & minachting voor anderen
Associeert zich enkel met andere “speciale” personen (zoals zichzelf)
Vaak ook moedeloos en depressief, maar dit wordt doorgaans goed verborgen
Begaafd redenaar; in één paalde richting goed ontwikkeld (hoog qua intellect, laag qua emoties)
Scherp waarnemingsvermogen: snelle jongen; korte, snelle neurologische verbindingen leggen; snel denken; snelle, gevatte opmerkingen; altijd “on edge”, op het scherpst van de snede
Extreem goed (veelal fotografisch) geheugen
Zuigt je leeg (emotionele “vampier“)
Personen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis komen gevoelloos over
Tijdens een woede-uitbarsting: kwetsende opmerkingen maken, schelden, beledigen, de grond in trappen, denigreren
Misbruikt de psyche en het sociale vermogen van de “normale” mens en snapt niet dat anderen zo dom, traag, incapabel & sociaal onhandig zijn.
Kan (tot op een bepaald niveau) plezier beleven aan pijn, wreedheid & sadisme
Kan vele gezichten laten zien; spreekwoordelijke ‘wolf in schaapskleren’; beschikt over talloze kostuums en maskers
Speelt alleen volgens zijn eigen spelregels, dus je kunt nooit winnen
Zegt en doet dingen die een “normale persoon” nimmer in zijn hoofd haalt
Kan door anderen als gestoord worden beschouwd.
Heeft een enorm uitvergroot/opgeblazen gevoel van “zelf”: eigenwaarde, grandeur, megalomanie, eigendunk, grootheidswaan, belangrijkheid etc.
Paranoia: overmatige achterdocht; in pathologische vorm het gevoel in de gaten te worden gehouden, bedreigd, misleid of belogen, zonder dat daar reële aanleiding toe is
Is nooit tevreden: wil altijd méér, groter, beter…
Overdrijft eigen eigenschappen & prestaties + haalt andermans eigenschappen & prestaties naar beneden
Dendert als een stoomwals over anderen heen
Je kunt geen compromis sluiten met een ASPS’er
Dwingt continu aandacht & bewondering/adoratie af bij anderen
Claimt, gebruikt/misbruikt en manipuleert zijn omgeving
Zuigt door de jaren heen alle energie uit je, waarna hij –op eigen kracht of doordat jij vertrekt– een volgend slachtoffer zoekt
Volledig op zichzelf gericht
Streeft naar (absolute) macht c.q. almacht en (seksuele) controle
Kan heel moeilijk alleen zijn; omdat ie aandacht en bevestiging van anderen nodig heeft om zich goed te voelen
Negatieve levensinstelling & nooit oprecht plezier beleven
Doet álles uit eigenbelang; houdt 0,0 rekening met anderen
Beschikt over het bewustzijn van een kind (kleinzerig, pesterig, zeurderig, drammerig, aanstellerig etc.)
Moet altijd zijn zin hebben en altijd het laatste woord
Kan geen fatsoenlijke dialoog voeren en wil bij voorkeur altijd aan het woord zijn
Verandert continu van normen & waarden
Altijd aandachtstekort; dus nooit genoeg aandacht kunnen krijgen
Lijkt af en toe te luisteren, maar is nooit oprecht geïnteresseerd in jouw wel en wee
Extreem gevoelig voor kritiek; kan ontploffen als er commentaar op zijn persoon of werk wordt geleverd
Wil niet horen als jij je naar voelt, iets ergs hebt meegemaakt of anderszins in de put zit; dat is jouw ‘pakkie an’
Bikkelhard & ijskoud
Rijk aan valse charme: vertoont de illusie charmant, een ‘gentleman’ of zelfs onweerstaanbaar te zijn
Overtuigd van eigen immuniteit, onaantastbaarheid, onoverwinnelijkheid, onkwetsbaarheid
Blind voor de consequenties van zijn wandaden
Zelfs als je hem eindelijk doorziet, weet hij op de één of andere manier een volmaakt imago te handhaven bij anderen
Ervan overtuigd dat ie uniek is en speciale behandeling door anderen verdient
Vindt zichzelf geniaal & superieur
Mogelijke wreedheden jegens dieren (dierenmishandeling)
Schept op over zijn kunnen (bekwaamheid) en hebben (bezittingen) en valt daardoor soms door de mand
Bouwt een dijk van een pantser rondom zijn gebrekkige (eigenlijk lage) zelfgevoel
Emotiechantage/emotionele chantage
Vaak (maar wel stiekem) afgunstig en jaloers zijn op anderen
Bedriegt iedereen, maar je gelooft nog steeds (in de illusie) dat hij dat bij jou nooit zou doen
Overschat zijn eigen capaciteiten enorm
Biedt zijn hulp aan om zijn ogenschijnlijk “fenomenale talenten” te demonstreren, maar als je er objectief naar kijkt vallen de daadwerkelijke resultaten doorgaans tegen
Is oneerlijk: liegt herhaaldelijk voor eigen gewin of plezier
Gelooft veelal in zijn eigen leugens (pathologisch leugenaar)
Iemand met een antisociale persoonlijkheidsstoornis doet en laat wat ie wil
Voelt zich graag “heer & meester”
Voor hem bestaan er uitsluitend inferieure tegenstanders
“Magisch denken” en ongeremde fantasie
Anderen met woorden proberen te overtreffen, overbluffen, overschreeuwen en intimideren
Extreme fantasieën over succes, macht & schoonheid
Grote invloed op hun omgeving, hun bedrijf, hun land en de mensheid (althans, in hun hoofd)
Gelooft overal mee weg te kunnen komen en boven de wet te staan; straf is voor “gewone” mensen
Antisociale persoonlijkheidsstoornis = extreem dominant
Morele dilemma’s (wat betreft ethiek en moraliteit)
Op alle mogelijke manieren je gelijk proberen te krijgen
Rationaliteit & impulsiviteit zijn volledig uit balans
Kan verleidingen heel moeilijk weerstaan
Vatbaar voor verslavingen (harddrugs, alcohol etc.)
Bindt zich niet emotioneel aan anderen (familie, vrienden, partner etc.), simpelweg doordat ie zich totaal niet verbonden voelt
Charismatisch; in het bezit van buitensporige capaciteit om te charmeren, overtuigen, verleiden & manipuleren
Bovengemiddelde “intelligentie”
Uitstekend vermogen om verwarring te zaaien en zondebokken voor hun fouten te zoeken
Diepgewortelde haatgevoelens
Gedraag zich arrogant en uit de hoogte
Neemt (extreme) risico’s om onaantastbaarheid te testen en bewijzen: overtredingen, geweldplegingen, corruptie, fraude, doofpotschandalen, fysiek, mentaal en seksueel misbruik etc.
Is roekeloos: bekommert zich (op gevaarlijke wijze) niet over de veiligheid van zichzelf of anderen
Seksuele verslavingen & dysfuncties
Een gezonde dosis verstand + nederigheid ontbreekt
Aangetrokken tot beroepen waarin ze beroemd & (al)machtig zijn; vandaar ook de vele narcistische en psychopathische dictators
In machtsposities komt een kwaadaardige narcist/psychopaat pas écht tot bloei
Is zeer snel gefrustreerd
Ontsteekt in blinde woede bij tegenspraak
Enorm verwend
Als hij zich gekwetst voelt door jou, zal hij je proberen te evenaren of overtreffen, dus nóg harder terug proberen te pakken
Gaat op een stilzwijgende en bijna ondoorzichtige manier te werk, waardoor ze slechts zelden gediagnostiseerd worden
Zo nu en dan lijkt ie anderen te respecteren, maar doet dat enkel vanuit persoonlijk gewin
Weet anderen op geniale en berekenende wijze voor zich te winnen
Kortom: een narcistische psychopaat
Leeft van dag tot dag; heeft geen plan voor de toekomst en handelt veelal impulsief
Is niet goed in staat een geregeld leven te leiden met een vaste baan en financiële verplichtingen
Heeft een “kort lontje” en wordt gemakkelijk agressief (schreeuwen, duwen, vastgrijpen, slaan, vechtpartijen etc.)
Heeft de neiging zijn gedrag goed te praten en laat geen emotie zien wanneer hij anderen heeft gekwetst

Een antisociale persoonlijkheidsstoornis kan relatief subtiel tot uiting komen, maar ook enorm heftig, intens evident zijn. In het 2^e geval is veelal sprake van agressie, geweldpleging, manipulatie, marteling misbruik etc. etc. etc. (bron)

Wat verder nog een illustrerend lijstje kan zijn ter algemene inschatting van ASPS… Een “full-blown” kwaadaardige narcist zal: deren/bezeren, negeren, verteren, generaliseren, discussiëren, beleren, regeren, reclameren, confisqueren, irriteren, frustreren, onderwaarderen, interrumperen, arbitreren, demonstreren, simuleren, acteren, etaleren/exposeren, frauderen, domesticeren, torpederen, blokkeren, koketteren/paraderen, riskeren, dicteren, decreteren, forceren, bekritiseren, discrimineren, intrigeren, exploiteren, ignoreren, disputeren, opponeren, controleren, corrumperen, denigreren, kleineren, bagatelliseren, commanderen, chanteren, molesteren, profiteren, domineren, manipuleren, intimideren, saboteren, terroriseren, radicaliseren, elimineren en besodemieteren.

Het lijkt misschien een willekeurig opsomminkje, maar kijk maar eens hoeveel eigenschappen keihard van toepassing zijn op een ASPS’er!? Ze zien zichzelf veelal gelijktijdig gerechtigd als politie, rechter, jury én beul.

Let op: bovenstaande kenmerken komen zelden tezamen (in één persoon) voor en omdat de uitingen en gedragingen van een antisociaal “gestoorde” zo divers zijn, blijft deze persoonlijkheidsstoornis vaak een “twijfelgevalletje” of volledig onopgemerkt.

Is mijn kind een kwaadaardige narcist of psychopaat?

1 op de 100 vrouwen en 3 op de 100 mannen is potentieel psychopaat. Bij de één manifesteren zich verontrustende, abusievelijke gedragingen, bij de meesten niet. Een psychopaat of kwaadaardige narcist is niet “gek”, maar veeleer paranoia en sadomasochistisch. Er liggen (neurologische) mankementen in de hersenen aan een ASPS ten grondslag: bepaalde deeltjes zijn niet goed met elkaar verbonden. Inmiddels weet men dat er ten minste 2 hersendelen een belangrijke rol spelen, namelijk de orbitofrontale cortex en de voorste temporale kwabben, evenals 15 “high risk” genen.

Daarnaast spelen “high vulnerability genetic alleles” en “orbital PFC amygdala” een rol. Evenals synapsen, cel-clusters, hersencircuits, “epigenome” en motorneuronen. Bovendien is er sprake van een A.) biologisch, B.) psychologisch en C.) sociaal/opvoedkundig aspect.

Het is niet wetenschappelijk aangetoond, maar de neuropsychologie en neurowetenschappen gaan er tot nog toe van uit dat psychopaten NIET worden geboren als psychopaat. Er zijn namelijk niet of nauwelijks aanwijzingen die in de tegenovergestelde richting wijzen. Een kind wordt dus NIET geboren als psychopaat, wat geruststellend mag worden genoemd.

Engelstalige presentatie van James Fallon (expert in “epigenetics”) over psychopathische en kwaadaardig narcistische dictators.

Overigens zijn er naast historische dictators zoals Hitler, Stalin, Pol Pot, Zedong, Leopold II en Kim Il-Sung ook hedendaagse presidenten die in dit rijtje van narcistische megalomanen zouden kunnen aansluiten; denk maar eens aan groot uitgevallen baby’s als Vladimir Putin en Kim Jong-un, en “hopelijk-nooit-president” Donald Trump / Drumpf. (#MakeDonaldDrumpfAgain‬)

Waar moet je op letten?

Je kan op eigen houtje niet bepalen of iemand een psychopaat of kwaadaardige narcist is. Zelfs een ervaren psychiater is hier in bepaalde gevallen nauwelijks toe in staat. Het gaat immers om iemands persoonlijkheid en iemand kan zich tijdens een test of ondervraging totaal anders voordoen dan anders. Er is een continuüm samengesteld met 12 types van een antisociale persoonlijkheid om de diagnostisering gemakkelijker te maken, maar dan nog blijft het vaak een welles-nietes-verhaal en een kwestie van persoonlijke inschatting.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis: conclusie

Wat je in het oog moet houden is dat een al dan niet antisociale persoonlijkheidsstoornis een sticker is die je iemand opplakt. Dit wil echter niet zeggen dat een narcist of psychopaat per definitie voldoet aan het clichébeeld dat veel mensen hebben bij die sticker, zoals de fictieve, maar iconische/prototypische psychopaat Hannibal Lecter uit Silence of the Lambs. Een psychopaat is niet per se een seriemoordenaar en een narcist zit niet de hele dag verlekkerd naar zichzelf in de spiegel te kijken. Iedereen is anders; zo ook iedere narcist en iedere sociopaat. Ze kunnen zelfs heel erg vriendelijk en charmant overkomen.

Narcisten zijn er in vele soorten en maten. Ze kunnen heel “normaal” overkomen en overtuigend liegen. Met hun charisma en flamboyante verschijning pakken ze bijna iedereen in. Narcistische of sociopathische persoonlijkheden kunnen schadelijk zijn voor je gezondheid en welzijn, zowel fysiek als mentaal/emotioneel. Als puntje bij paaltje komt, maakt het niet uit in welke categorie iemand valt of welke sticker hij opgeplakt krijgt; wat uitmaakt is welk gedrag hij vertoont en wat voor invloed dat op jou heeft.

De meeste mensen hebben narcistische eigenschappen of trekjes van een andersoortige persoonlijkheidsstoornis, maar in geval van een Antisociale Persoonlijkheidsstoornis heb je er véél en váák en treden ze bovendien op de voorgrond. Narcisme wordt hinderlijk, problematisch of zelfs bedreigend als iemand een onstilbare behoefte heeft aan de aandacht, erkenning of bewondering van een ander. Gedrag kan zó vreemd en egocentrisch zijn dat de hele omgeving er last aan ondervindt. Niet af en toe, maar vrijwel voortdurend. Men spreekt dan ook wel van ongezond narcisme of een “full-blown” kwaadaardige narcist of psychopaat. (bron)

Tot slot

De diagnoses ‘narcistisch’ en ‘psychopathisch’ worden vaak gezamenlijk gesteld, waarbij dan de hoofddiagnose een antisociale persoonlijkheidsstoornis is. Het cliché dat een psychopaat of antisociale persoonlijkheid elke vorm van sociale bekwaamheid, spontane emotie of gevoel mist, is meestal niet waar. Sociale vaardigheden kunnen namelijk zeer goed getraind zijn en uitgevoerd worden. Al komt totale afwezigheid of inadequaatheid van sociale gedragingen wel voor. Sowieso hebben álle antisociale persoonlijkheden in meer of mindere mate evidente problemen met (de juiste verwerking van) emotionele prikkels. En dit leidt vroeg of laat tot conflicten in relaties…

Heb jij ervaring met een kwaadaardige narcist of een psychopaat? Deel jouw ervaringen, opvattingen en bevindingen wat betreft de antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS) in een reactie hieronder…