Maculadegeneratie: oorzaken + symptomen van deze oogaandoening…

De ‘macula lutea’ is het uiterst gevoelige centrale gedeelte van het netvlies achterin de oogbol. De macula zorgt voor een optimale zichtscherpte, dus maakt dat je scherp kunt zien. De macula staat ook wel bekend als de ‘gele vlek’ van het oog, welke negatief kan worden beïnvloed door verscheidene lichaamseigen processen en gezondheidsaandoeningen.

Hierbij valt te denken aan een opening in de macula (‘macula-gat’) tot vochtophoping onder de gele vlek (‘macula-oedeem’) tot verschrompeling van het maculaire weefsel (‘macula-atrofie’). (bron) De bekendste macula-aandoening is echter maculadegeneratie (MD): netvliesslijtage of netvliesveroudering, met dientengevolge een afname van de centrale gezichtsscherpte en héél soms zelfs totale (ouderdoms)blindheid tot gevolg…

Wat is maculadegeneratie?

Achterin de oogbol ligt het netvlies: het ‘scherm’ waarop beelden worden geprojecteerd. De buitenste cirkel van het netvlies is verantwoordelijk voor het ‘zijzicht’ oftewel het ‘perifere zien’, hetgeen zorgt voor zicht vanuit de ooghoeken en voorkomt dat je verdwaald raakt of onverhoopt tegen dingen op botst. Het middelpunt van het netvlies wordt ‘macula’ genoemd…

In de macula bevinden zich veruit de meeste kegelcellen oftewel ‘kegeltjes’: lichtgevoelige en kleurgevoelige zintuigcellen die ervoor zorgen dat het oog contrast, kleuren en details waarneemt. De macula is dan ook hoofdverantwoordelijk voor het ‘centrale scherpzien’. Zonder de macula kun je geen letters lezen of gezichten herkennen.

De gele vlek is het brandpunt van de ooglens; het gebied waarmee men zélfs de allerkleinste details kan waarnemen. De gezichtsscherpte is op zijn allergrootst in het exacte middelpunt van de gele vlek, genaamd de ‘fovea centralis’: een punt nagenoeg recht achter de ooglens met een oppervlak van slechts één vierkante millimeter. (bron + bron)

Verschillende vormen van maculadegeneratie…

Maculadegeneratie begint meestal ná het 50e levensjaar en geldt als de vaakst voorkomende oorzaak van slecht zien onder ouderen. Deze vorm van MD wordt ook wel ‘leeftijdsgebonden maculadegeneratie’ (LMD), ouderdomsmaculadegeneratie (OMD) en age-related macular degeneration (AMD) genoemd. In beginsel bestaan er twee verschillende vormen van leeftijdsgebonden maculadegeneratie, namelijk:

• Droge LMD: een traag slijtageproces waarbij zich gedurende het leven beetje bij beetje afvalstoffen in het netvlies opstapelen die samenklonteren tot bleekgele afzettingen de macula, waardoor het retinaal pigmentepitheel dunner wordt en de macula langzaamaan afsterft. Beide ogen kunnen aangedaan zijn.
• Natte LMD (exsudatieve LMD c.q. ziekte van Junius-Kuhnt): slijtage waarbij nieuwe bloedvaten achter de macula ontstaan en ontspruiten, welke vocht en bloedplasma gaan lekken en zodoende vochtstapelingen en bloedingen in of onder het netvlies veroorzaken, welke óók vervormingen veroorzaken in hetgeen je ziet. Begint nagenoeg altijd in één van beide ogen; na verloop van tijd wordt ook het andere oog aangetast.

De droge vorm van MD komt veruit het vaakst voor (80 tot 90%) en kán overgaan in de natte variant, welke het meest gevaarlijk is. Voor droge maculadegeneratie is vooralsnog géén effectieve behandeling voorhanden; natte maculadegeneratie kan gelukkig wél worden behandeld, namelijk met medicinale behandelingen en laserbehandelingen. Bij droge maculadegeneratie daalt het zichtvermogen van +/- 100% tot +/- 5% in gemiddeld 15 jaar; bij natte maculadegeneratie daalt het zichtvermogen van +/- 100% tot +/- 5% in gemiddeld 1,5 jaar. (bron + bron + bron)

Naast de leeftijdsgebonden LMD bestaat ook een niet-leeftijdsgebonden vorm van MD, genaamd juveniele maculadegeneratie oftewel JMD. Juveniele maculadegeneratie (JMD) is erfelijk bepaald en ontstaat veelal tussen het 8e en 30e levensjaar. Er zijn verscheidene erfelijke aandoeningen die gepaard gaan met juveniele maculadegeneratie, waaronder de ziekte van Stargardt, de ziekte van Best (vitelliforme maculadystrofie), kegeldystrofie en kegel-staafdystrofie.

Maculadegeneratie (MD) houdt in dat de kegeltjes c.q. kegelcellen in de macula afsterven. Het gaat om een zéér ingrijpende oogaandoening waarbij het centrale gezichtsvermogen en de centrale gezichtsscherpte zienderogen achteruitgaan. 

Maculadegeneratie: klachten & symptomen

De kenmerken en verschijnselen van maculadegeneratie zijn vrij karakteristiek. Hierbij een overzichtje van de typerende klachten en symptomen van MD:

• In het midden van de visus (je ‘beeld’, je ‘zichtveld’, je ‘oogwaarneming’) ontstaat enige wazigheid.
• De hoeveelheid kleur die je waarneemt, neemt af…
• Je ziet steeds minder details…
• Je ervaart de sensatie dat er onvoldoende licht is om te kunnen zien, terwijl er volop licht aanwezig is.
• De centrale wazigheid ontstaat bij de droge vorm uiterst langzaamaan en wordt in de loop der jaren steeds waziger.
• Geleidelijk aan vallen stukjes beeld weg in het midden van het gezichtsveld.
• Langzamerhand ontstaat een donker waas in het midden van je blijkveld; daaromheen blijft het zicht doorgaans scherp en helder.
• Ook bewegingen blijven goed zichtbaar, aangezien hier ándere cellen verantwoordelijk voor zijn, namelijk de ‘staafjes’ oftewel ‘staafcellen’.
• Bij de natte vorm van MD kan ook vertekeningen / vervormingen van het beeld optreden: met name verbogen en kronkelende lijnen (metamorfopsie).
• Natte MD kan ervoor zorgen dat je héél snel minder gaat zien –reeds binnen enkele weken kan serieuze slechtziendheid optreden– en moet dan ook zo snel mogelijk worden behandeld.
• Al met al kun je steeds slechter zien en steeds minder details onderscheiden…
• Uiteindelijk valt het centrale deel van het gezichtsveld volledig uit; er ontstaat een permanente ‘grijze vlek’ die uit álle mogelijke grijsschakeringen kan bestaan en zelfs zwart kan zijn.
• Een bril helpt niet tegen de grijze waas of grijzige vlek die over het midden van het gezichtsveld heen ligt.

Kortom: wazig zien, rechte lijnen als golven waarnemen, kleuren die vervagen, ineens slecht kunnen lezen of gezichten kunnen herkennen, en bovendien een grijze vlek in het midden van het zichtveld. De diagnose droge maculaoedeem wordt meestal gesteld aan de hand van oogmetingen, spleetlamponderzoeken en oogspiegelen. Mocht de oogarts natte MD vermoeden, dan is diepgaander oogonderzoek vereist.

Oorzaken van maculadegeneratie

De directe / primaire oorzaak van maculadegeneratie is de hierboven beschreven ‘kegelsterfte’, maar de potentiële oorzaken die daar weer aan ten grondslag kunnen liggen, zijn vrij divers…

• Ouderdom: het natuurlijke verouderingsproces is de belangrijkste oorzaak van maculadegeneratie.
• Roken: tabaksrook / nicotinegebruik kan het risico op maculadegeneratie sterk doen toenemen; men denkt zelfs dat ongeveer 25% van alle MD-gevallen het directe gevolg is van roken en dat LMD 5x keer zo veel voorkomt bij mensen die méér dan een pakje sigaretten per dag roken. (bron + bron)
• Maculadegeneratie kan onder meer worden veroorzaakt door extreem ernstige / vergevorderde bijziendheid (-6 dioptrie of hoger), aangezien het oog dan groter is en de kans op netvliesuitrekking en netvliesslijtage daardoor toeneemt.
• Ook als je een staaroperatie achter de rug hebt, loop je verhoogd c.q. vergroot risico op maculadegeneratie.
• Ook genetica / erfelijkheid kan een rol spelen; dus als je familieleden (ouder, broer, zus…) hebt met MD, is de kans 4x zo groot.
• Een ernstig tekort aan antioxidanten uit voeding.
• Overmatige consumptie van suikers kan bijdragen aan maculadegeneratie.
• Alcoholgebruik: Alcohol onttrekt antioxidanten aan het lichaam, welke een belangrijke rol spelen bij het onschadelijk maken van vrije radicalen.
• Suikerziekte oftewel diabetes mellitus kan een rol spelen, evenals arteriële hypertensie (hoge bloeddruk)…
• Hetzelfde geldt voor een verwonding of beschadiging van het oog.
• Overigens hebben vrouwen een 2x zo grote kans op MD als mannen.
• De lage oestrogeenspiegel bij vrouwen ná de menopauze verhoogt het risico op LMD aanzienlijk.

Veel suiker eten: belangrijkste oorzaak maculadegeneratie onder ouderen?!

Veel suiker eten, zorgt niet alleen voor meer lichaamsvet, een groter lichaamsgewicht en een slechtere lichamelijke conditie; het is óók de belangrijkste oorzaak van Leeftijdgebonden Maculaire Degeneratie (LMD of Age-Related Macular Degeneration). Maculadegeneratie is de vaakst voorkomende oorzaak c.q. vorm van slechtziendheid bij ouderen boven de 65 jaar. Als je te kampen hebt met maculadegeneratie, dan wordt het middelpunt van je gezichtsveld (de macula) steeds slechter en waziger. Uiteindelijk ben je vrijwel blind in dit centrale gedeelte van je blikveld / gezichtsveld, en kun je alleen nog –onscherp– zien aan de randen van je gezichtsveld.

Maculadegeneratie komt relatief vaak voor: ongeveer 10% van alle 66- tot 74-jarigen hebben te lijden onder deze oogaandoening. Onder 75- tot 85-jarigen loopt dit percentage zelfs op tot plusminus 30%. Het was al duidelijk dat ongezond eten een grote risicofactor is bij het ontstaan van maculadegeneratie, maar nu heeft een uitgebreid Amerikaans onderzoek onder 4.400 personen aangetoond dat voornamelijk het eten van veel suiker (simpele koolhydraten) de belangrijkste oorzaak is van maculaire degeneratie. (bron)

Met het eten van veel suikers wordt in deze context de consumptie van veel producten met snelle, simpele, geraffineerde koolhydraten bedoeld; hierbij valt te denken aan tafelsuiker, witbrood, koek, snoep, gebak, frisdranken, energiedranken en siropen.

Maculadegeneratie door toedoen van suikers voorkomen…

Door producten te eten die de glucosespiegel van je bloedbaan nauwelijks verhogen, kan maculadegeneratie tot op zekere hoogte worden voorkomen. Het gaat hierbij om het nuttigen van producten met een lage glycemische waarde: GI (glycemische index / impact) en GL (glycemische lading / last). Hieronder vallen onder andere volkorenproducten, groenten en fruit. Nu heb je dus een aanvullende reden om je suikerverslaving vaarwel te zeggen!

Zelden treedt maculadegeneratie aan beide ogen tegelijkertijd op; doordat één van beide ogen tijdelijk onaangedaan blijft, blijft meestal nog enkele jaren een goed gezichtsvermogen bestaan. Zodra de visus beide ogen achteruitgaat, worden vanzelfsprekende dagelijkse bezigheden –zoals lezen, televisiekijken en verkeersdeelname– steeds lastiger.

Maculadegeneratie behandelen…

De behandeling van maculadegeneratie is beperkt. Voor droge maculadegeneratie bestaat vooralsnog géén effectieve behandeling. Er zijn aanwijzingen dat supplementen met provitamine A, vitamine C, vitamine E, selenium, zink, luteïne en omega 3-vetzuren kunnen bijdragen aan het afremmen van maculadegeneratieproces. Newtricious MacuView is een bekend supplement dat hierop inspeelt, maar omtrent de absolute effectiviteit van voedingssupplementen tegen maculadegeneratie is bij lange na nog geen wetenschappelijke consensus bereikt. In geval van natte MD zijn in beginsel twee verschillende behandelingsvormen beschikbaar, namelijk:

• Een –al dan niet off-label– medicinale / medicamenteuze ooginjectie (Macugen /  pegaptanib, Avastin / bevacizumab, Lucentis / ranibizumab of Eylea / aflibercept) in de glasvochtruimte, welke de groei van bloedvaatjes remt; dit medicijn werkt uitsluitend in een vroeg stadium van natte maculadegeneratie.
• Photodynamische therapie (PDT): via een infuus in de arm wordt de lichtgevoelige kleurstof Visudyne (verteporfine) in de arm gespoten, welke zich via de bloedbaan naar de ongewenste bloedvaatjes onder de gele vlek verplaatst. Vervolgens wordt de gele vlek van buitenaf met laserlicht bestraald, waarbij de ingespoten vloeistof ervoor zorgt dat de bloedvaatjes worden weggebrand.

Naarmate bezigheden zoals lezen en televisiekijken moeilijker worden, zijn er praktische ondersteunende hulpmiddelen beschikbaar die voor een prettigere zichtbeleving kunnen zorgen; hierbij valt te denken aan een vergrotingsapparaat, een telescoopbril, een grootletterboek, een gesproken boek, een aangepaste computer en een telefoon met extra grote toetsen. Instellingen voor blinden en slechtzienden –waaronder Visio, Bartimeus, OogVereniging en MaculaVereniging—kunnen hier desgewenst in adviseren.

Let wel: medicijnen en laserbehandelingen bestrijden de gevolgen van maculadegeneratie en nemen niet de onderliggende oorzaak weg. Achteruitgang kan worden voorkomen en stabilisatie kan worden bereikt.

Maculadegeneratie: tot slot…

Het overgrote merendeel van alle Nederlanders heeft nog nooit van maculadegeneratie gehoord, terwijl het de belangrijkste oorzaak van ernstige slechtziendheid en blindheid betreft. Natte MD is inmiddels vrij goed te behandelen, maar dan moet je er wél bijtijds bij zijn. Het is dan ook belangrijk om al bij de eerste vroege symptomen aan de bel te trekken bij de huisarts of oogarts!  

Aanvullende tips: rook niet; draag een beschermende zonnebril tegen fel zonlicht; nuttig volop antioxidantrijke voedingsmiddelen; beperk je alcoholinname; beweeg dagelijks; houd je lichaamsgewicht, bloeddruk en bloedcholesterol binnen de perken; en voer regelmatig de ‘Amslertest’ uit. Google er alsjeblieft even op…

Heb jij ervaringen of vragen ten aanzien van leeftijdsgebonden of juveniele maculadegeneratie? Deel hieronder jouw opvattingen, bevindingen en vraagstukken omtrent MD, LMD en JMD!