Voor open wonden en zweren geldt eigenlijk hetzelfde als voor steriele ontstekingen en infecties: er treedt heel vaak oedeem op. Vochtophoping in of rondom een wond wordt ook wel wondoedeem genoemd. Dit zie je in geringe mate bij oppervlakkige schaafwonden en in heftigere vormen bij grote, open wonden, zoals (chirurgische) operatiewonden en acuut letsel (schotwonden, steekwonden, verkeersongevallen etc.). Dit soort diepe verwondingen staat ook wel bekend als ‘entry wounds’. Wondoedeem is vaak het gevolg van vertraagde of verstoorde wondgenezing na operaties…
Wat is oedeem of vochtophoping?
Na afloop van een operatie is het mogelijk dat er rondom het gebied dat werd geopereerd sprake is van vochtophoping. Hier wordt in de praktijk vaak naar verwezen als oedeem. Oedeem ontstaat als gevolg van een verstoorde aan- evenals afvoer van lymfevocht in een bepaald gebied. In principe is het mogelijk voor oedeem om overal in het lichaam te ontstaan.
Hoe wordt (wond)oedeem vastgesteld?
Dermatologen hebben doorgaans de mogelijkheid om de diagnose van oedeem vrij eenvoudig te stellen. Voor deze gespecialiseerde arts geldt dat hij of zij op basis van gezwollen lichaamsdelen kan beoordelen of de zwelling daadwerkelijk het gevolg is van oedeem of er mogelijks toch sprake is van een andere aandoening.
Vervolgens zal de dermatoloog met jou het specifieke behandelplan bespreken. Daarnaast is het ook mogelijk dat ervoor wordt gekozen om een zogenaamd duplexonderzoek uit te gaan voeren. Dit onderzoek heeft als belangrijkste doelstelling om duidelijk te maken of lymfoedeem in de benen veroorzaakt wordt door niet optimaal functionerende aders of niet.
Postoperatief oedeem
Vochtstapeling na een medische of cosmetische ingreep wordt ook wel ‘postoperatief oedeem’ genoemd. Zowel na medisch ingrijpen als na cosmetische chirurgie, dus plastische chirurgie zonder medische noodzaak. Na de chirurgische operatie hoopt zich doorgaans vocht op, o.a. door:
- (Onvermijdelijke) beschadiging van lymfevaten
- Helingsproces (aanvoer van wondvocht)
- Per vergissing raken van bloedvaten
In principe is oedeemvorming binnen chirurgische wonden vergelijkbaar met traumawonden: posttraumatisch (wond)oedeem. Chirurgische operatiewonden zijn doorgaans echter schoner (hygiënischer en sterieler). Het wondvocht bevat zodoende méér positieve groeifactoren die het genezingsproces bevorderen en minder negatieve belemmeringsfactoren zoals vrije radicalen, polymorfe neutrofielen en toxinen, waardoor minder vaak behandeling nodig is van het oedeem en de vochtophoping vaker vanzelf wegtrekt.
Behandeling van (postoperatief) wondoedeem
Indien wonden ontstoken of geïnfecteerd raken, spreekt men ook nog weleens van ontstekingsoedeem. Oedeem in littekenweefsel, rondom littekens en tijdens littekenvorming wordt ook wel littekenoedeem genoemd. Herstel van postoperatieve oedemen kan in bepaalde gevallen worden bespoedigd met behulp van oedeemtherapie, compressietherapie, zwachtelen en/of steunkousen. Heel soms is chirurgische wondvochtdrainage vereist.
Welke (andere) soorten oedeem bestaan er?
Zoals eerder op deze pagina reeds aangehaald is er bij oedeem sprake van vochtophoping welke ontstaat in het lichaamsweefsel. Zowel bij verwonding als bij bijvoorbeeld een aandoening aan het lymfsysteem, maar ook na afloop van een operatie of bestraling is het mogelijk dat er oedeem wordt gevormd.
In eerste instantie is het zo dat mensen een gevoel van spanning opmerken in de huid. Deze spanning is het gevolg van de zwelling van bijvoorbeeld armen en / of benen. Wanneer de vochtophoping het gevolg is van een storing in het zogenaamde lymfsysteem spreken we van lymfoedeem. Is de oorzaak echter terug te vinden in niet optimaal functionerende bloedvaten? Dan is er sprake van een veneus oedeem.
Een derde en laatste type oedeem ontstaat bij een storing in de aanmaak van vetweefsel. In deze situatie hebben we het over lipoedeem. We bespreken deze verschillende soorten oedeem hieronder graag even meer in detail zodat je precies weet hoe ze te herkennen.
Lymfoedeem
Is er sprake van lymfoedeem? Dan gaat het om een vochtophoping die wordt veroorzaakt door een storing die is ontstaan in het lymfsysteem. Voor deze storing geldt dat ze op verschillende manieren kan ontstaan. We maken hierbij een onderscheid tussen:
- Een aangeboren storing;
- Een storing die ontstaat na een beschadiging van de lymfvaten en / of lymfknopen;
Voor dit laatste geldt dat ze kan ontstaan als gevolg van een kneuzing of een operatie, maar ook na afloop van bestralingen. Voor lymfoedeem geldt dat ze niet alleen kan optreden in de ledematen, maar in alle delen van het lichaam. Dit geldt dus bijvoorbeeld ook voor ons gelaat.
Venus oedeem
Is er sprake van oedeem rond de enkels? In dat geval gaat het in het merendeel van de gevallen om zogenaamd veneus oedeem. Samen met deze aandoening zijn er verschillende vaak voorkomende klachten op te merken. Het betreft hier dan meer concreet:
- Rusteloze benen;
- Spataderen;
De oorzaak van veneus oedeem is terug te vinden in slecht functionerende kleppen in de aderen. Op deze manier is er sprake van een verstoorde bloedstroming evenals vochtafvoer.
Lipoedeem
Tot slot bestaat er dus ook zoiets als lipoedeem. Hierbij is er sprake van een stoornis in de aanmaak van het vetweefsel. Daarnaast is het zo dat er ook sprake is van een verstoorde afvoer van weefselvocht door de lymfvaten. Het gevolg hiervan is dan ook dat er onderhuidse ophopingen ontstaan van zowel vocht als vet.
In het merendeel van de gevallen is het zo dat lipoedeem symmetrisch voorkomt op de heupen evenals op de bovenbenen en de knieën. Dit gezegd hebbende is het ook mogelijk dat dit type van oedeem voorkomt over de gehele benen helemaal tot aan de enkels. Ook de armen kunnen door deze aandoening zijn aangedaan.
Bij dit type van oedeem is het zo dat er merkbaar sneller sprake zal zijn van blauwe plekken terwijl de huid ook drukgevoelig zal worden.
Hoe kan je (wond)oedeem voorkomen?
Er zijn tal van verschillende zaken die je zelf kan doen om (wond)oedeem te voorkomen. In eerste instantie wordt door dermatologen bijvoorbeeld aangeraden om je huid regelmatig in te smeren met behulp van een zalf of een vette crème. Daarnaast kan het ook belangrijk zijn om de vorming van wondjes of bijvoorbeeld insectenbeten te proberen voorkomen.
Voor het ontharen van de benen en de oksels kan het aangewezen zijn om altijd gebruik te maken van speciale crèmes terwijl ook het lopen op blote voeten zou kunnen worden ingeperkt. Verder spreekt het voor zich dat je ook voorzichtig dient te zijn met prikken, snijden en branden. Merk je onverhoopt toch ergens één of meerdere wondjes op, op je lichaam? In dat geval is het altijd van belang om deze schoon te maken met behulp van desinfectiemiddel en ze zorgvuldig af te plakken met een pleister.
Ook voldoende lichaamsbeweging is belangrijk
Ter behandeling of voorkoming van (wond)oedeem is het ook altijd van belang om voldoende lichaamsbeweging te hebben. Voldoende bewegen zorgt er immers voor dat de afvoer van bloed en lymfevocht in het aangedane lichaamsdeel wordt gestimuleerd. Daarnaast is het ook zo dat voldoende lichaamsbeweging uiteraard kan helpen ter behandeling van overgewicht. Ook dat is niet onbelangrijk. Mensen die geconfronteerd worden met overgewicht lopen immers aanzienlijk meer risico op het ontwikkelen van lymfoedeem.
De behandeling van (wond)oedeem met oedeemtherapie
Oedeem kan onder meer behandeld worden door middel van manuele lymfedrainage. Tijdens deze behandeling is het zo dat het lymfestelsel wordt geactiveerd waarna het overtollige vocht zal worden afgedreven naar de lymfeknopen.
Het is zo dat er tijdens deze therapie vier verschillende doelen voorop worden gesteld. We maken op dit vlak een onderscheid tussen de onderstaande:
- Het verbeteren van de functionaliteit van het lichaam;
- Het verminderen van de pijn die wordt ervaren;
- Het bieden van ondersteuning en een verbetering van de vochtafvoer;
- Het bevorderen van het genezingsproces;
Voor manuele lymfedrainage geldt dat het een zacht pompende massage is welke zorgt voor een stimulering van het lymfesysteem. Op deze manier wordt het mogelijk om zowel de opname als de afvoer van weefselvocht aanzienlijk te verbeteren. Na afloop van elke behandeling wordt er doorgaans een bepaalde reeks oefeningen meegegeven die je thuis kan uitvoeren. Dit uiteraard met als belangrijkste doel om het lymfestelsel te blijven stimuleren.
Wat na afloop van de oedeemtherapie?
Het is niet uitgesloten dat er na afloop van het volgen van oedeemtherapie bepaalde reacties ontstaan. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat je wat vermoeider bent en dat je bijvoorbeeld vaker naar het toilet moet. Dit zijn compleet normale effecten als gevolg van de behandeling die uit zichzelf opnieuw zullen verdwijnen. Bovendien is het zo dat er ook een beurs gevoel kan ontstaan na de behandeling. Deze zal doorgaans na ongeveer twee dagen terug verdwijnen.
Tot slot
Al met al is het schoon en steriel houden van wonden de beste manier om de kans op ontstekingen, infecties en littekens tot een minimum te beperken. Ook verstoorde wondgenezing wordt hiermee grotendeels voorkomen, wat de kans op wondoedeem verkleint en waardoor het aanbrengen van een wonddrain veelal kan worden vermeden. Bovendien wordt de lichaamseigen wondgenezing hierdoor bespoedigd.
Stappen die je zelf kunt nemen zijn onder meer: Pleisters en verbanden regelmatig vervangen; je arts of verpleger vragen of er zalven zijn die het genezingsproces bevorderen en koste wat kost voorkomen dat we viezigheid in open wonden terechtkomt.
Heb jij ervaring met (postoperatief) wondoedeem, het anderszins ophopen van vocht in of rondom verwondingen of met verstoorde wondgenezing of wondvochtdrainage? Deel hieronder jouw tips & bevindingen…
