Graviola-vrucht “zuurzak”: kankerremmend of giftig?

Op talloze websites en binnen allerhande social media en sociale netwerken gaat het gerucht rond dat de vrucht van de graviolaboom, genaamd “zuurzak”, een kankerremmende werking heeft. Sterker nog de Graviola Vrucht zou een 10.000 maal sterkere werking hebben tegen kanker dan klassieke chemotherapie. Maar hoe komt men hierbij; wat is waarheid en wat is onzin? Hierbij de nodige opheldering…

Wat is een Graviola Vrucht?

De zuurzak (de verzamelvrucht van de graviola) is een smaakvolle vrucht met de volgende eigenschappen:

• Peervormig + stekelig
  
• Formaat: grootte tussen de 20 en 60 centimeter
• Donkergroene schil, wittig-groen gespikkeld
• Gewicht: 0,5 tot bijna 7 kg
• Ruitjespatroon, met in ieder ruitje een gebogen stekel
• Soms lichtelijk gekromd qua vorm
• Enigszins afgeplat

Een kleine guanabana is zo groot als een vuist; een groot exemplaar kan de afmetingen van een volwassen mensenhoofd evenaren.

Het vruchtvlees van de “zuursop” is sneeuwwit. Volrijp is het vruchtvlees van de graviola zeer zacht, vezelig en pappig. De guanabana is bovendien sappig en zoetzuur van smaak. De vruchten bevatten talloze grote zaden.

Herkomst & benaming

Van oorsprong groeien graviolabomen –en daarmee dus ook de zuurzakken– uitsluitend in het Caribisch Gebied (Cuba, Jamaica e.a.) en Centraal-Amerika (Mexico, Panama e.a.) en in kleinere getalen in Zuid-Amerika (Colombia, Brazilië, Ecuador, Peru, Venezuela e.a.) en Afrika (Congo). Door de jaren heen werd de zuurzak echter gecultiveerd in talloze landen met een tropisch klimaat. De vrucht van de graviolaboom staat bekend onder talloze namen. De bekendste hiervan zijn:

• Annona muricata
• Guanábana (Spaans)
• Sour Sop / Soursop (Engels)
• Zuurzak / Zure Sop / Zuursop (Nederlands)
• Sopfruit / sopvrucht (bijnaam)
• Graviola (Portugees)
• Prickly Custard Apple (bijnaam)
• Pawpaw (Braziliaans)
• Bijnaam: Soursapi
• Guyabano (Filipijns)
• Frans: Corossol

De graviolaboom behoort tot de familie van vla-appelbomen oftewel custard-appelbomen. De familie staat ook wel bekend als “Annona” of ‘Annonacae’. De precieze boom waaraan de zuurzak groeit heet ‘Annona muricata’.

Let op: De zuurzak wordt nog weleens onterecht aangeduid als Durian Balando of Doerian, maar dit betreft een aanverwante vruchtsoort.

Gebruik in gerechten & recepten

De smaak van guanabana wordt nog weleens beschreven als een combinatie van aardbei en ananas met zuursige citrusondertonen en een onderliggende romige sensatie als die van kokosnoot of banaan. Al is er ook een enkeling die de smaak van zuurzak doet denken aan kaas!?

De vruchtenpulp van de zuurzak wordt van oudsher gegeten in talloze landen. De pulp van de guanabana wordt daarnaast verwerkt in allerhande drankjes en gerechten. Hierbij valt te denken aan:

• Pure graviola-pulp (vooral als dessert)
• Smoothies & frisdranken
• Snoepjes & fruitrepen
• Sorbet & ijsgerechten
• Verse fruitsappen (met name straatventers)
• Agua Fresca: Colombiaans drankje op basis van melk + guanabana
• Dodol Sirsak (“sweetbread“): ingekookte zuurzakpulp en suiker
• Bier (o.a. het Amerikaanse ‘Rolle Bolle Seasonal Ale’ en het Braziliaanse ‘Cerveja Way Beer Sour Me Not Graviola’)

De zuurzak levert een eetbare witte pulp die relatief rijk is aan vezels en heeft een kern van oneetbare zwarte zaden.

Waar kun je guanabana kopen?

Guanabana oftewel zuurzak kun je via internet kopen en bestellen. Hele vruchten van +/- 5 tot 7 kilo zijn logischerwijs duur om te laten verschepen, maar schaaltjes graviola-vruchtenpulp zijn relatief gemakkelijk leverbaar. Ook zijn er volop vruchtendrankjes en smoothies op basis van guanabanapulp te koop, zowel via internet als bij de meeste toko’s. Daarnaast zijn ook zuurzakken nog weleens in zijn geheel op markten en in toko’s te vinden.

Let op: een beetje vruchtenpulp zal geen zoden aan de dijk zetten, maar geconcentreerde supplementen in pil- en poedervorm zijn daarentegen een potentieel gezondheidsrisico!

Nieuwe ontdekking!?

Veel artikels openen als volgt… “Wetenschappers deden onlangs een schokkende ontdekking: diep in het regenwoud van de Amazone groeit de graviola, een boom die voor een medische revolutie kan zorgen.” Deze en vele andere enerverende intro’s doen niets anders dan de aandacht van lezers trekken. Gezondheidsclaims en samenzweringstheorieën worden grifweg uit de duim gezogen en feiten worden domweg verdraaid… Veelal om een fascinerend beeld te schetsen, maar vaak ook om mensen tot de aankoop van dure graviola-supplementen over te halen…

Oud nieuws…

De zuurzak, guanabana oftewel soursop werd namelijk niet pas in de jaren negentig ontdekt zoals vele websites onterecht claimen. In de tweede helft van de 17^e eeuw was er op Curaçao al een grote plantage en slavenmarkt genaamd Zuurzak waar men op grote schaal guanabana verbouwde. En er werd al onderzoek naar de zuurzak gedaan in 1970. Al met al is de graviola dus niets nieuws onder de zon.

Sterker nog: yoghurtmerk ‘Optimel Variaties’ en sapmerken ‘Riedel Appelsientje DubbelDrank’ en ‘Rubicon’ verwerken al geruime tijd zuurzak in hun producten onder de Spaanse noemer guanabana.

Plotselinge populariteit…

Maar waarom is de graviola vrucht dan ineens zo populair? Dat komt doordat er via talloze websites en sociale netwerken het bericht wordt verspreid dat de graviolaboom een kankerremmende werking heeft, en wel 10.000 keer sterker dan klassieke chemotherapeutische medicamenten. Men suggereert dat het om een baanbrekende ontdekking gaat die per ongeluk uit de doofpot van de farmaceutische industrie is gelekt. Het zouden overigens niet alleen de vruchten (zuurzakken), maar vooral ook de bladeren van de graviola-boom zijn die kanker kunnen genezen.

Het bericht over de kankerremmende werking van de zuurzak ofwel guanabana werd overigens ook in 2006 en 2010 al eens grootscheeps verspreid, maar kreeg toen beduidend minder aandacht dan nu (2013)… Waarschijnlijk vanwege het huidige bereik van Facebook en Twitter (dat natuurlijk immens is). Bovendien wordt het steeds makkelijker om supplementen te verkopen, en de meeste websites die lovend zijn over de guanabana verkopen (absurd dure) zuurzaksappen, -supplementen en -extracten.

Niet uniek

De laatste jaren wordt er elke maand wel weer een “nieuwe ontdekking” gehypt die als unieke superfruit wordt gepropageerd. De zuurzak heeft hartstikke veel broertjes en (verre) neefjes, waaronder de zoetzak, pawpaw, bergzuurzak, wilde custardappel, atemoya, cherimoya, marolo, aligator-appel, prairiebanaan, nangka, broodvrucht en roomappel. De kans zit er dan ook dik in dat één van deze tropische vruchten volgende maand of anders volgend jaar opduikt als “heilzame super-ontdekking” op talloze websites en sociale media.

Tip: Als je ervan overtuigd bent dat de guanabana ofwel zuurzak gezond is, eet dan een portie verse vruchtenpulp, maar ga niet aan de haal met vage guanabana-supplementen die wonderen beloven.

Medicinale werking van zuurzak

De websites die guanabana propageren als kankervernietigend medicijn verkopen doorgaans extracten van het vruchtvlees. Dit is een vreemde zaak, want de onderzoeken die suggereren dat graviola een kankerremmende werking zou kunnen hebben, laten duidelijk zien dat juist de pitten en bladeren de meeste potentie in zich dragen wat betreft anticarcinogene werking.

De ovaalvormige, gaafrandige bladeren van de graviola-boom staan uitgespreid en zijn tot 20 centimeter lang. Van boven zijn de bladeren donkergroen en glanzend en van onderen lichtgroen en dof. De bladeren van de zuurzak worden van oudsher gebruikt als medicijn tegen hoge bloeddruk. Ze worden verwerkt in theeën en zalven, maar ook gebruikt om vlees in te verpakken.

Al met al is de hele kwestie rondom graviola dusdanig complex en verwarrend dat er maar weinig eenduidige en steekhoudende informatie over te vinden is. Zowel tegenstanders als aanbieders spreken zichzelf continu tegen.

Dus…

Er schuilt absoluut waarheid in de positieve verhalen over guanabana. De onderzoeken die tot nog toe zijn afgerond zijn zelfs veelbelovend te noemen. Zo heeft men aangetoond dat bepaalde stoffen in de guanabana werkzaam zouden kunnen zijn tegen:

• Blaas- & prostaatkanker
• Alvleesklierkanker
• Longkanker
• Borstkanker
• Dikkedarmkanker
• Eierstok- & baarmoederhalskanker
• Huidkanker

Overdrijving

Bepaalde aspecten van guanabana-extracten kunnen worden vergeleken met die van het middel Adriamycin, een klassiek chemotherapeutisch medicijn. In specifieke (zeldzame) gevallen heeft graviola zelfs méér potentie. De 10.000 maal sterkere werkzaamheid die her en der wordt vermeld is echter uit de lucht gegrepen en geenszins gebaseerd op onderzoek van de ‘Catholic University of South Korea’ zoals vele websites veronderstellen.

Allereerst bestaat er geen universiteit onder deze exacte benaming, en deze universiteit heeft dan ook geen studie gepubliceerd in de Journal of Natural Products, wat vele tientallen websites wel beweren. Waarschijnlijk wordt er gedoeld op de ‘Catholic University of Korea’, maar ook deze universiteit heeft nooit gepubliceerd over guanabana. Wel werd er in 2001 een belangwekkende studie naar 12 geïsoleerde stoffen uit guanabana-zaden in de Journal of Natural Products gepubliceerd door de Taiwanese ‘Kaohsiung Medical University’. Het artikel is bekend onder de noemer ‘Novel Cytotoxic Annonaceous Acetogenins from Annona Muricata; F.R. Chang; July 2001’ (J. Nat. Prod., 2001, 64 (7), pp 925–931)…

Uit bovengenoemde studie blijkt dat de selectiviteit van de werkzame stoffen in graviola het meest waardevolle aspect van de zuurzak is. Er zijn 12 stoffen onderzocht, namelijk:

• Muricine A, B, C, D, E, F & G
• Muricatetrocine A & B
• Longifolicine
• Corossoline & Corossoloon

Al deze stoffen bleken tot op zekere hoogte kwaadaardige cellen te remmen of vernietigen, terwijl gezonde cellen intact bleven. Bij chemotherapie worden daarentegen alle reproductieve cellen vernietigd, waardoor typerende bijverschijnselen ontstaan zoals haaruitval, misselijkheid en algehele malaise.

Ook is aangetoond dat extracten van de zuurzak een antivirale, antibacteriële en anti-parasitaire werking zouden kunnen hebben.

Maar gezond of niet?

De guanabana vrucht is gezond in de zin van ‘rijk aan nuttige voedingsstoffen’. Zo bevat de zuurzak flinke hoeveelheden vitamine C, B1 en B2. Reageerbuistests laten bovendien zien dat het fruit van de graviola een remmende werking zou kunnen hebben op bepaalde kanker- en ontstekingsvormen. Let wel: dit betekent niet dat de zuurzak je beschermt tegen kanker en dodelijke infectieziekten zoals vele andere websites wél vermelden.

Nadelen & gevaren van graviola

Graviola beschikt over talloze werkzame stoffen, waarvan nog maar een klein deel in kaart is gebracht. Tot nu toe weet men van het bestaan van:

Annonaceum, acetogenine, annocataline, annohexocine, annomonicine, annomontacine, annomuricatine A & B, annomuricine A & E, annomutacine, annonacine, annonacinone, annopentocine A & C, cis-annonacine, cis-corossolone, cohibine A & D, corepoxilone, coronine, corossoline, corossoloon, donhexocine, epomuricenine A & B, gigantetrocine A & B, gigantetrocinoon, gigantetronenine, goniothalamicine, iso-annonacine, javoricine, montanacine, muracine A & G, muricapentocine, muricatalicine, muricataline, muri-catenol, muricatetrocine A & B, muricatine D, muricatocine A & C, muricine H, muricine I, muricoreacine, murihexocine 3, murihexocine A & C, murihexol, murisoline, robustocine, rolliniastatine 1 & 2, sabadeline, solamine, uvaramicine I & IV, xylomaticine.

De belangrijkste werkzame, (mogelijkerwijs) kankerremmende stof in zuurzak is annonacine. Helaas fungeert dit stofje tevens als neurotoxine oftewel zenuwgif. Men heeft zelfs al aangetoond dat deze stof een atypische vorm van de degeneratieve ziekte van Parkinson kan veroorzaken (gedetailleerde bron). Guanabana hoeft heus niet gevaarlijk te zijn als je zo af en toe wat pulp eet. Het is echter alles behalve raadzaam om geconcentreerde guanabana-supplementen in de vorm van tabletten of poeders in te nemen. Hier kunnen immers hele hoge concentraties annonacine in voorkomen.

Het grootste gevaar van de hype rondom graviola schuilt erin dat mensen ervan overtuigd kunnen raken dat je kanker kan voorkomen door enorme hoeveelheden zuurzak te eten. Of erger nog: dat kankerpatiënten gaan denken dat guanabana volstaat om reeds aanwezige kanker te bestrijden en om die reden geen reguliere medische stappen ondernemen. Je kunt je wellicht voorstellen dat dit soort ontwikkelingen een dodelijke afloop kunnen hebben.

Sceptisch

Lovende verhalen over vruchten en ellenlange tirades over “conspiracy theories” en doofpotpraktijken vragen om scepsis. Zo wordt er op allerhande websites vermeld dat er sprake is van één, enkel, opzienbarend onderzoek naar guanabana dat door de farmaceutische industrie in de doofpot zou zijn gestopt. Zinnen die worden gebruikt zijn onder andere: “De resultaten schokten de onderzoekers: de Graviolaboom bewees een kankerdodende dynamo te zijn.”

Dit is natuurlijk klinkklare onzin. Er zijn talloze onderzoeken naar zuurzak gedaan, waarvan de meeste gewoon openbaar zijn (zie deze link naar PubMed). De onderzoeken zijn simpelweg nog lang niet afgerond, waardoor een eventueel medicijn nog op zich laat wachten. Volkomen logisch, want gemiddeld zit er twaalf jaar tussen de ontdekking van een nieuwe werkzame stof en de beschikbaarstelling van een geneesmiddel op basis van deze stof voor patiënten.

De grootste farmaceut (waarvan de naam overigens niet wordt genoemd) zou maar liefst 7 jaar bezig zijn geweest om extracten van de guanabana te synthetiseren. Op natuurlijke stoffen kan namelijk geen patent worden aangevraagd, maar op synthetische stoffen wel. Deze pogingen zouden uiteindelijk mislukt zijn, waarna de hele affaire in de doofpot zou zijn gestopt en waardoor wij arme mensen het zonder guanabana moeten stellen…

Niets is echter minder waar: stoffen moeten uit de zuurzak worden gehaald en worden geïsoleerd/gerepliceerd zodat er niet ook nog eens grootscheeps onderzoek hoeft te worden gedaan naar de honderden andere stoffen die voorkomen in de guanabana-vrucht. Wetenschappelijk onderzoek naar een volledige vrucht is onbegonnen werk, vandaar dat er altijd bepaalde stoffen worden geïsoleerd en onderzocht.

Samenzweringstheoreten hebben simpelweg een klok horen luiden, maar zijn zich niet eens bewúst van de klepel…

Ongegeneerde gezondheidsclaims

De gezondheidsclaims betreffende de graviolavrucht guanabana gaan echt héél erg ver. Zo is op verscheidene websites het volgende te lezen:

‘De zuurzak heeft bewezen alle vormen van kanker te genezen. Naast kankerbestrijder bestrijkt Graviola een breed spectrum in het bestrijden van bacteriële en schimmelinfecties. Bestrijdt wormen en parasieten die het lichaam zijn binnengedrongen en is een uitstekend middel tegen depressies, stress en nervositeit.’

Eigenlijk zegt de eerste zin al genoeg. Hoe kan er bewijs zijn gegenereerd dat een bepaald middel in staat is om alle vormen van kanker te genezen? Er zijn immers meer dan 100 verschillende soorten en talloze subklassen van kanker. Zulk grootscheeps onderzoek is onmogelijk “in het geheim” uit te voeren.

De kans dat het veronderstelde “bewijs” bestaat is overigens op geen enkele manier plausibel te noemen en gaat alle logica te buiten.

Illegale supplementen

Doordat talloze mensen via websites en sociale media laten blijken in de werking van guanabana te geloven, spelen steeds meer bedrijven in op deze hype. Ze brengen illegale medicamenten op de markt omdat de interesse erin en de enorme vraag ernaar evident zijn.

Zo verkocht Bioque Technologies in 2008 al eens medicatie onder de noemer ‘Serum GV’ op basis van guanabana. Het bedrijf claimde dat het medicament kanker zou voorkomen en genezen. Bioque Technologies verdiende bijna 9 miljoen dollar met dit product, maar moest dit bedrag uiteindelijk op laste van de rechter terugbetalen aan diens klanten. Hoewel ‘Serum GV’ inmiddels van de markt is verdwenen, zie je her en der toch weer vergelijkbare producten de kop op duiken (al zijn de gezondheidsclaims ietwat subtieler).

Vervolgonderzoek vereist

Het punt is dat de mogelijkerwijs bruikbare werkzame stoffen uit de zuurzak eerst moeten worden getest op vrijwillige testpersonen. Iets dat in een reageerbuis werkt hoeft immers niet per definitie werkzaam te zijn in een mensenlichaam. En nog belangrijker: in een mensenlichaam kan schade worden aangericht aan cellen, weefsels en organen; in een reageerbuis niet. Wel is er op muizen getest, maar ook dat volstaat niet om definitieve uitspraken te kunnen doen. En al zou dat wel zo zijn, dan is er alsnog veel méér en diepgaander onderzoek nodig. Al met al is het nog veel te vroeg om aan te nemen dat graviola oftewel guanabana al dan niet kanker in mensen kan voorkomen of genezen.

Conclusie

Bakstenen en brood zouden kanker veroorzaken, maar niet iedereen die brood nuttigt in een bakstenen huis krijgt te kampen met kanker. Talloze plantaardige fytonutriënten daarentegen, zouden kanker kunnen voorkomen of genezen, maar niet iedere veganist blijft levenslang kankervrij… Al met al zal de waarheid omtrent graviola ergens in het midden liggen.

Als je wilt profiteren van de gezondheidsvoordelen van guanabana, nuttig dan het vruchtvlees. Via internet kun je schaaltjes met vruchtenpulp bestellen en er zijn zelfs drankjes verkrijgbaar waarin deze vruchtenpulp reeds is verwerkt. En als je heel veel geluk hebt vind je de guanabana-vrucht in zijn geheel op de markt of bij de lokale toko. En ga dus liever NIET aan de haal met geconcentreerde graviola-supplementen (pilletjes en poedertjes).

Al met al zijn er talloze websites die graviola-capsules aanbieden als het ultieme medicijn tegen kanker. Dit soort informatie is echter gebaseerd op inaccurate interpretaties en overhypte nonsens en geenszins gebaseerd op wetenschappelijke bewijslast.