Gewoon een misverstandje… Alles wat smeerbaar, wit tot crèmekleurig en bedoeld is voor op brood, noem ik boter. Toen ik echter laatst aan een vriendin vroeg of ze boter op haar broodje kaas wilde, raakte ze totaal in paniek. Ze vroeg me of ik dat allang gebruikte en of ik verwachtte er ooit nog mee te kunnen stoppen?! Op dat moment voelde ik me als een zojuist betrapte heroïneverslaafde. Nadat ze het pakje smeersel van dichtbij had bekeken, leek ze echter enorm opgelucht.. het bleek namelijk dieetmargarine te zijn. Maar is margarine eigenlijk wel beter dan boter?! En wat is precies het verschil…
Boter versus margarine
Het aanbod van verschillende soorten broodsmeerseltjes is in relatief korte tijd exponentieel toegenomen. Het belangrijkste verschil is dat tussen boter enerzijds en margarine anderzijds… Boter is gekarnde melkroom die tenminste 82% melkvet bevat. Alle boter is dus roomboter, onderscheid bestaat niet. Margarine oftewel ‘plantaardige margarine’ is daarentegen iets totaal anders dan boter. Margarine is een surrogaat voor boter en bevat geen melkvet maar uitsluitend plantaardige oliën. De enige uitzondering hierop is bak- en braadmargarine, deze bevat zowel plantaardige als dierlijke vetten.
Dierlijke vetten en oliën bevatten procentueel veel meer verzadigde vetzuren. Plantaardige vetten en oliën bevatten juist veel meer onverzadigde vetzuren. Van oudsher wordt beweerd dat verzadigde vetzuren het ‘negatieve’ LDL-cholesterol verhogen en onverzadigde vetzuren dit ‘slechte’ cholesterol verlagen. Een hoog cholesterolgehalte van je bloed verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Margarine bevat dus niet minder vet en calorieën dan boter, maar zou (volgens bepaalde instanties) beter zijn voor je cholesterol.
Let wel: inmiddels zijn er talloze onderzoeksresultaten bekend die laten zien dat verzadigde vetten helemaal niet verantwoordelijk zijn voor een negatief bloedcholesterol…
Dieetmargarine
Ook in dieetmargarine worden uitsluitend plantaardige oliën verwerkt. Het verschil met normale margarine is dat hieraan náást de enkelvoudig onverzadigde vetzuren, extra meervoudig onverzadigde vetzuren zijn toegevoegd zoals linolzuur en linoleenzuur. Je lichaam heeft zowel enkelvoudig als meervoudig verzadigde vetzuren nodig, de één is niet per definitie gezonder dan de ander. De term dieet kan enigszins misleidend zijn in het woord dieetmargarine. Dieetmargarine bevat namelijk evenveel vet en calorieën als ‘normale’ margarine. Dieetmargarine zou (volgens bepaalde instanties) echter extra cholesterolverlagend werken en zou daarmee ideaal zijn binnen een cholesterolverlagend dieet.
Halvarine
Halvarine oftewel ‘minarine’ is plantaardige margarine die wordt vermengd met water en gelatine en daardoor 50% minder vetstoffen bevat dan gewone margarine. Halvarine heeft een vetpercentage van slechts 40% waar boter en margarine beide ongeveer 82% aan vetstoffen bevatten. Halvarine bevat dus wel degelijk minder vet en calorieën dan boter en margarine en zou in theorie dus beter voor de lijn moeten zijn.
Dus…
Alle crèmekleurige broodsmeerseltjes worden weleens met de term ‘boter’ aangemerkt. Er is echter een belangrijk verschil tussen boter en margarine. Boter oftewel “roomboter” is gekarnde room. Margarine daarentegen is een surrogaat voor boter oftewel een “botervervanger”. Het verschil tussen boter en margarine zit hem in de vetzuursamenstelling…
Boter bestaat overwegend uit dierlijk verzadigd vet, namelijk melkvet. Margarine bestaat overwegend uit plantaardig onverzadigd vet, namelijk zonnebloemolie, maïsolie, koolzaadolie en/of palmvruchtolie. Margarine heeft qua samenstelling niks met room en dus ook niks met boter van doen. Hieronder bespreken we nogmaals de voor- en nadelen van beide vette broodsmeerproducten…
Maar wat is beter: boter of margarine?
Wat is nou eigenlijk beter: boter of margarine… Daar bestaan nog steeds tal van discussies en misvattingen over… Boter is volgens sommigen cholesterolverhogend. Maar tegenstanders beweren juist dat men nooit heeft bewezen dat verzadigd vet negatief uitpakt voor je bloedcholesterol en dat deze fabel de wereld in is geholpen door de welvarende margarine-industrie. Niet per se onterecht, want margarine is fabrieksmatig en chemisch bewerkt, wat ten koste gaat van de natuurlijke voedingsstoffen en zorgt voor ongezonde transvetten en antinutriënten. Ook niet smeren is onverstandig omdat je hierdoor voedingsstoffen zoals vitamines A, D en E en omega 3, 6 en 9 vetzuren misloopt die belangrijk zijn voor je gestel. (bron)
Herkomst van margarine
Napoleon III zette de ontwikkeling van margarine in gang. Zijn soldaten moesten namelijk smeerbaar vet kunnen meenemen op hun veldtochten dat niet zo snel zou bederven als boter. Het was uiteindelijk de Nederlander Anton Jurgens die in 1871 de eerste margarinefabriek ter wereld opzette in het Brabantse Oss. Deze fabriek is de voorloper van het huidige Unilever (Becel® e.a.).
Margarine werd populair in het begin van de 20e eeuw. Verzadigde vetten kregen plotseling een slechte naam, want ze zouden je cholesterol verhogen en zodoende hart- en vaatziekten veroorzaken. Men stapte massaal over op plantaardige oliën, waaronder olijfolie, zonnebloemolie, lijnzaadolie en soja-olie.
De Duitse chemicus Wilhelm Normann heeft toen een manier bedacht om plantaardige oliën –die van nature vloeibaar zijn– te “harden” en ze smeuïg te maken. Dankzij dit proces wordt margarine smeerbaar en toepasbaar op brood. Margarine wordt vervolgens op kleur gebracht met boterkleurstof en op smaak gebracht met boter-aroma’s. Hierdoor heeft margarine in het gunstigste geval iets weg van boter.
Fabels omtrent margarine
Margarine bestaat uit chemisch-synthetische transvetten en kunstmatige additieven. Dit misbaksel mist zodoende álle voordelen van boter: voedzaamheid, voedingswaarde, verbeterde voedingsstofopname, smaak etc. Al met al is margarine een wanproduct dat nagenoeg tegengesteld is aan ‘echte’ boter… Margarine smelt nauwelijks, smaakt nergens naar, levert geen gezonde vetten en je lichaam kan er niet of nauwelijks iets mee aanvangen… Sterker nog: margarine draagt bij aan een verhoogd omega 6 en daarmee aan een mogelijk tekort aan omega 3! Het enige noemenswaardige voordeel van margarine: het is gemakkelijk smeerbaar.
Hoewel er inderdaad geen wetenschappelijk onderbouwde voordelen van margarine of halvarine zijn, maken tegenstanders het wel héél erg bont met hun samenzweringstheorieën. Zo lees je op talloze websites dat margarine/halvarine ooit verzonnen is om kalkoenen op kunstmatige, spotgoedkope en pijlsnelle wijze vet te mesten… “Helaas bleken de kalkoenen er niet zo goed tegen te kunnen en aan de directe gevolgen van hun margarineconsumptie te overlijden”… Zodoende zouden margarinefabrikanten genoodzaakt zijn geweest om een nieuwe doelgroep aan te boren, namelijk mensen. Dit is echter een absolute fabel! Ook de veronderstelling dat er 27 ingrediënten in margarine zitten die tevens voorkomen in verf (of dat margarine zelfs maar 1 molecuul verschilt van verf) is volledig uit de duim gezogen…
Dit neemt echter niet weg dat margarine hartstikke ONGEZOND is. Zelfs insecten en micro-organismen moeten niets van deze chemische smurrie hebben. Er zijn zelfs aanwijzingen (géén bewijzen) die margarine en halvarine in verband brengen met, kanker, ondermijning van het humane immuunsysteem, slagaderverharding, insulineresistentie en dichtslibbing van kransslagaders. Zou er niet een berg kleurstof en bleekmiddel aan margarine worden toegevoegd, dan zou waarschijnlijk niemand deze van oorsprong grijze smurrie durven eten. Wat calorieën betreft zijn margarine en boter overigens nagenoeg gelijk, dus ook de energetische waarde is geen om roomboter te vervangen door margarine.
Gevaar van margarine
Al met al heeft men nooit kunnen vaststellen dat de vetzuursamenstelling van margarine gezonder is dan die van roomboter. Wat bovendien pas veel later werd ontdekt, is dat er bij het verhardingsproces van plantaardige oliën gevaarlijke transvetten ontstaan. Als de omzetting van onverzadigde vetzuren in verzadigde vetzuren onvolledig geschiedt, veranderen ze namelijk in de extreem schadelijke trans-variant. Er zijn door de loop van jaren extreem transvetrijke margarines op de markt geweest. En toch blijven margarineproducenten er álles aan doen om ervoor te zorgen dat je margarine blijft eten.
Steeds meer reguliere margarineproducten zouden inmiddels transvetvrij zijn, maar exacte en volledige gegevens zijn hierover niet beschikbaar. Op veel margarineverpakkingen staan nog altijd transvetten in de voedingswaardetabel vermeld onder de noemer ‘gehydrogeneerd vet’ of ‘deels gehard vet’. Het is bovendien niet per definitie verplicht om transvetten expliciet en als zodanig te vermelden op voedselverpakkingen. Als je 100% transvetvrije margarine wilt kopen, dan kun je het beste bij een zogenaamde ‘natuurwinkel’ of ‘reformwinkel’ aankloppen.
De aanwezigheid van transvetten is niet het enige nadeel van het chemische product margarine. Aan margarine worden namelijk ook synthetische en gemodificeerde vetzuuresters, emulgatoren, lecithinen, conserveermiddelen, voedingszuren, aroma’s en kleurstoffen toegevoegd. Al deze hulpstoffen c.q. E-nummers zijn door de Europese Unie goedgekeurd voor menselijke consumptie, maar desalniettemin slecht (of in ieder geval nutteloos) voor je lichaam.
Waarom dan niet gewoon boter?
De allesoverheersende angst voor verzadigd vet is door de jaren heen gelukkig getemperd, maar nog altijd aanwezig. Zo weet men inmiddels dat verzadigd vet niet de hoofdverantwoordelijke is voor overgewicht en dat er zowel goed als slecht cholesterol bestaat. Maar het aantal mensen dat nog altijd margarine eet en roomboter mijdt is enorm. Een portie roomboter kan echter helemaal geen kwaad als je niet al heel veel verzadigde vetten uit andere voedingsmiddelen binnenkrijgt.
Boter is niet chemisch bewerkt en volkomen natuurlijk. Het enige noemenswaardige “nadeel” van roomboter is het feit dat boter naar verhouding twee keer zoveel vetten kan bevatten als margarine (afhankelijk van de margarinesoort). Bij margarine is een groot deel van het vet namelijk vervangen door synthetische toevoegingen. De caloriedichtheid –aantal calorieën per gram– maakt elkaar overigens niet zoveel uit. Roomboter levert slechts een fractie meer energie dan margarine.
Daarnaast bevat roomboter cholesterol en margarine niet. Maar voedingscholesterol (de HDL-variant) kan juist belangrijk zijn om je bloedcholesterol op een gezond niveau te houden. Als het op cholesterol aankomt is vooral het evenwicht tussen goed HDL- en slecht LDL-cholesterol van belang. Roomboter draagt niet per definitie bij aan een lagere cholesterolspiegel, maar toch ook zeker niet aan coronaire hartziekten. Althans niet als je er verstandig mee omspringt.
Conclusie boter of margarine
Roomboter is natuurlijk; margarine is chemisch. Roomboter is doorgaans vetter dan margarine, maar nauwelijks calorierijker. Voor afvallen hoeft het elkaar dus weinig uit te maken. Je moet dan ook margarine blijven smeren als je je prettig voelt bij chemische bestanddelen. Als je liever natuurlijke ingrediënten in je lijf stopt, kun je beter boter eten.
Bronvermelding
- Turley, S et al. “Role of Ascorbic Acid in the Regulation of Cholesterol Metabolism and the Pathogenesis of Atherosclerosis.” Atherosclerosis 24:1-18, 1989
- Mattson, F.H. et al. “Optimizing the Effect of Plant Sterols on Cholesterol Absorption in Man.” Am. J. Of Clin. Nutr. 35:697-700, 1992
- Turley, S.D. and Dietschy, J.M. “The Metabolism and Excretion of Cholesterol by the Liver”: Biology and Pathology, pp. 617-642, ed. By I.M. Arias Raven Press, N.Y. 1988
- Kummerow, F.A., “Nutrition Imbalance and Angiotoxins as Dietary Risk Factors in Coronary Heart Disease.” Am. J. Clin Nutr. 32:58-83, 1979
- Martin, W. “The Combined Role of Atheroma, Cholesterol Platlets, the Enodthelium and Fibrin in Heart Attacks and Strokes.” Med Hypotheses 15:305-322, 1984
- RJ de Souza: “Intake of saturated and trans unsaturated fatty acids and risk of all cause mortality, cardiovascular disease, and type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of observational studies”
Tot slot
Een van de schrikbarendste misvattingen binnen de moderne voedingsleer is toch wel dat margarine en halvarine als gezond in de markt worden gezet en roomboter als ongezond. Waarom in hemelsnaam?! Persoonlijk smeer ik liever af en toe roomboter op mijn brood dan stelselmatig margarine of halvarine. Een tip die hoe dan ook geldt: smeer met mate, dan profiteer je van de (veronderstelde) voordelen van bovengenoemde broodsmeersels, zonder te lijden onder de (potentiële) nadelen.
Wat smeer jij ’t liefst op je boterham: boter, margarine of halvarine? En waarom precies? Deel jouw opvattingen en bevindingen omtrent dieetmargarine en roomboter in een berichtje hieronder!
