Botoedeem oftewel ‘ossaal oedeem’ wordt veelal gehanteerd als verzamelnaam voor vochtophoping in of direct verband houdende met de beenderen. Soms is er sprake van vocht in het benige deel, maar dat hoeft niet altijd. De volgende type botoedeem kan onderscheiden worden:
- Vocht in het botweefsel (botoedeem c.q. intra-ossaal oedeem). Dit is het type oedeem dat vocht in de vaste botstructuur vasthoudt. Dit wordt vaak zichtbaar gemaakt met een MRI-scan, waarop een verhoogde “intensiteit” te zien is.
- Vocht in beenmerg (beenmergoedeem c.q. medullair oedeem). Dit type oedeem bevindt zich dieper in het bot in het centrale deel waar bloedcellen worden aangemaakt. Dit type is vaak een reactie op een ontsteking, infectie of trauma.
- Vocht in kraakbeen (kraakbeenoedeem c.q. chondraal oedeem). Vochtophoping in het kraakbeen komt vaak voor bij degeneratieve kraakbeenaandoeningen, zoals osteoartritis.
- Vocht in botvlies (botvliesoedeem c.q. periostaal oedeem). Dit type oedeem bevindt zich in de dunne laag weefsel die het buitenoppervlak van de botten bedekt. Vocht in het botvlies kan extreem pijnlijk zijn als je het aanraakt of er druk op zet.
De voornaamste oorzaak van botoedeem is na een bepaalde impact (slag, val, klap, stoot etc.). Doordat er een botbreuk, fractuur of kneuzing ontstaat kan er vocht achter blijven, wat we vervolgens een oedeem noemen.
Botoedeem door breuk of kneuzing
Botoedeem duidt 9 van de 10 keer op letsel van het benige deel van een bot. De benige delen van de beenderen zijn opgebouwd uit zogenaamde ‘botbalkjes’: kleine, massieve botdeeltjes. In geval van vochtophoping door benig letsel spreekt men ook wel van ‘osseus oedeem’. Botoedeem wordt al met al vaak veroorzaakt door breukjes of haarscheurtjes in een of meerdere botbalkjes, vergelijkbaar met een fikse kneuzing.
Botoedeem treedt vaak op op plaatsen waar de breuk of het traum heeft plaatsgevonden en breidt zich dan uit naar omliggend weefsel. De vochtophoping ontstaat als een reactie van het lichaam om de beschadigde gebieden te herstellen en het genezingsproces te beginnen. Als er te veel vocht in de botten komt, kan dat leiden tot pijn, zwelling en minder mogelijkheden om vrij te bewegen.
Behandeling van botoedeem
Vochtophoping in botten verdwijnt na verloop van tijd vanzelf, maar dit kan –afhankelijk van de exacte situatie– erg lang duren en bovendien gepaard gaan met pijnklachten en mobiliteitsafname van het skelet. Er zijn verschillende behandelingen voor botoedeem, afhankelijk van in welke situatie iemand zich bevindt. Het zetten (met gips of spalk) van een bot kan het genezingsproces bevorderen en bespoedigen. Ook het koelen en omhoog leggen van aangedane ledematen biedt in bepaalde gevallen uitkomst. Voldoende lichaamsbeweging (met minimale belasting) kan het herstel van het bot en de afvoer van het opgehoopte vocht in veel gevallen bespoedigen; soms wordt juist absolute rust en ontlasting van het aangedane bot voorgeschreven. Dit soort maatregelen kun je het beste bespreken met je huisarts, specialist en/of fysiotherapeut.
De prognose van volledig herstel van botoedeem is over het algemeen heel er goed, als er wel de juiste medische zorg en nazorg toegepast worden. Het kan echter zo zijn, dat de botbalkjes te erg beschadigd zijn of infecties of aanhoudende zwellingen optreden, dat er aanvullende ingrepen nodig zijn om volledig te kunnen herstellen. Gelukkig kan botoedeem op tijd ontdekt worden, waardoor de kans op deze complicaties relatief klein is.
Vaak wordt er een MRI-scan uitgevoerd om botoedeem op te sporen. Op de scan worden dan heldere of juist donkere vlekken zichtbaar in het bot. Afhankelijk van de scan wordt er dan een behandelplan opgesteld en een indicatie gegeven van de duur van het herstel.
Beenmergoedeem, ontsteking in het trabeculaire bot
Voor beenmergoedeem geldt dat het een ontstekingsproces is welke doorgaans optreedt in het zogenaamde trabeculaire bot. Dit betekent eigenlijk dat dit ontstekingsproces voorkomt in het interne, sponsachtige gedeelte waar onze botten over beschikken. Er kunnen verschillende oorzaken aan de basis liggen van deze aandoening. Zo kan er bijvoorbeeld sprake zijn van een trauma, maar ook van zogenaamde degeneratieve ziekten.
Mensen die eerst een (hoofdzakelijk) zittend leven hebben geleid en vervolgens beginnen met zware, lichamelijke activiteiten lopen in principe een extra risico op het krijgen van deze vorm van oedeem. Omdat de exacte locatie van beenmergoedeem in de praktijk kan verschillen is het zo dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen twee verschillende soorten. Het betreft hier:
- Het voorbijgaand botoedeemsyndroom;
- Osteonecrose;
Voor voorbijgaand botoedeemsyndroom of TBES geldt dat het zoals de naam reeds laat vermoeden een omkeerbaar ontstekingsproces is welke kan worden behandeld en bijgevolg na verloop van tijd kan afnemen. Voor Osteonecrose geldt dat ze verantwoordelijk is voor de dood van botvormende cellen of zogenaamde osteocyten. Omwille van deze reden is het zo dat dit type oedeem wordt bestempeld door experten als een onomkeerbare aandoening.
Behandeling van beenmergoedeem
Voor eender welke vorm van ossaal oedeem geldt dat experten benadrukken dat het herstel ervan altijd in verschillende fasen zal verlopen. Er bestaat in principe een behandeling uit drie fasen waarbij de exacte behandeling er als volgt uitziet:
- Fase 1: Voldoende rusten;
- Fase 2: Het gebruik van diverse medicijnen en / of supplementen;
- Fase 3: Ondersteuning van het herstel met fysiotherapie;
Wil je er zeker van kunnen zijn dat er sprake zal zijn van een echt optimaal herstel bij botoedeem of beenmergoedeem? Dan is het nemen van voldoende rust altijd het eerste wat je moet doen. Om acute symptomen te kunnen verlichten kan het gebruik van krukken bijvoorbeeld erg belangrijk zijn. Het is bovendien ook van belang om stress evenals belasting van het bot gedurende ten minste een maand drastisch te verminderen.
Verschillende medicijnen kunnen helpen om het herstel te bevorderen. In eerste instantie is het uiteraard zo dat pijnstillers ervoor kunnen zorgen dat de pijn onder controle kan worden gehouden. Dit gezegd hebbende is het zo dat er vaak ook aangeraden wordt om verschillende vitamines en supplementen te gebruiken. Ook bisfosfonaten kunnen interessant zijn. Hiervoor geldt immers dat ze er bekend om staan de botdichtheid te kunnen verhogen. Ook iloprost voor vasodilatatie kan aangewezen zijn.
Ondersteuning van herstel met fysiotherapie
Nadat de eerste medische stadia doorlopen zijn kan het wenselijk zijn om het herstel (verder) te ondersteunen met fysiotherapie. Wat dit betreft is het zo dat er een keuze kan worden gemaakt uit verschillende mogelijkheden zoals bijvoorbeeld:
- Magneettherapie;
- Thermotherapie;
- Spierontspanning;
- Wateroefeningen;
- Tal van andere technieken;
Slechts in enkele zeer ernstige, maar gelukkig zeldzame, gevallen is het noodzakelijk om een bezoek te brengen aan de operatiekamer. In die situatie wordt er dan voor gekozen om met behulp van meerdere perforaties een zogenaamde decompressie van het ruggenmerg uit te voeren. Op deze manier kan de vloeistof uit het bot worden verwijderd.
Gewrichtsoedeem (articulair oedeem)
Gewrichtsoedeem, oftewel de opstapeling van vocht in of rond gewrichten, kan zorgen voor heel wat ongemak en beperkingen. Dit fenomeen wordt in principe onderverdeeld in 2 verschillende subtypes, namelijk:
Peri-articulair oedeem: vochtophoping rondom de gewrichten
Vaak wordt bij dit oedeem invloed uitgeoefend op de zachte weefself en spieren in de directe omgeving van het gewricht. De vaakst voorkomende vorm van peri-articulair oedeem is vochtretentie van de synovia: de slijmvliesbekleding van het gewricht. Deze indicatie staat tevens bekend als ‘synoviaal oedeem’.
Intra-articulair oedeem: vochtstapeling binnenin een gewricht
Dit type oedeem bevindt zich vaak in de gewrichtsholte zelf, als gevolg van een ontstekeing of irritatie van het gewrichtskapsel. Het kan leiden tot een ophoping van vocht binnen de gewrichtscapsule, welke vervolgens de druk opbouwt en beweging kan beperken.
De gewrichten die het vaakst te kampen krijgen met oedeemvorming zijn: knie, enkel, heup, schouder, elleboog, pols en de gewrichtjes in handen en voeten.
De onderliggende redenen waarom zich in of rondom een gewricht vocht kan opstapelt zijn talloos. Gewrichtsoedeem kan te maken hebben met direct letsel (blessure, val, klap, stoot), maar bijvoorbeeld ook met microbiële infecties, steriele ontstekingen of auto-immuunreacties.
Wat men vaak ook vergeet, is dat een gewrichtsoedeem ook ontwikkeld kan worden door de fysieke gezondheid van een individu. Zo kunnen diabetes, obesitas en hart- en vaatziekten ook direct bijdragen aan een verhoogde gevoeligheid voor een oedeem, door hun invloed op de circulatie en ontstekingsreacties in het lichaam.
Oedeem van de gewrichten kan extreem vervelend zijn omdat deze vorm van vochtstapeling veelal mobiliteitsverlies en pijn teweegbrengt.
Behandeling van gewrichtsoedeem
De behandeling van gewrichtsoedeem is net anders dan dat van een botoedeem. Het richt zich vaker op het verminderen van de ontsteking en het onder de duim krijgen van de symptomen. Niet-steroide ontstekingsremmers (NSAID), corticosteroide injecties en fysiotherapie zijn voorbeelden van aangeraden behandelingen. Ook kunnen aanpassingen in levensstijl, zoals meer bewegen en gewicht verliezen voorbeelden zijn van behandelingen voor de symptomen van gewrichtsoedemen.
De impact van gewrichtsoedeem op de kwaliteit van je leven kan vrij groot zijn, dus het is belangrijk om op tijd hulp te zoeken voor de behandeling ervan.
Kan je botoedeem en gewrichtsoedeem voorkomen?
Zoals steeds is het zo dat voorkomen ook bij botoedeem en gewrichtsoedeem beter is dan genezen. Het is niet mogelijk om ons lichaam meer te belasten dan strikt noodzakelijk is. Is er sprake van extreme fysieke activiteit? Dan spreekt het voor zich dat deze altijd het best gebeurt in samenspraak en onder controle van een trainer. Ervaar je na het lopen, rennen of een andere activiteit een bepaald lichamelijk ongemak? Dan is een arts consulteren altijd een goede keuze. Of het daarbij nu gaat om een simpele verstuiking, een breuk of om beenmergoedeem, een tijdige diagnose is altijd een must om complicaties te kunnen voorkomen.
Tot slot
Als je vocht vasthoudt in je houdingsapparaat en bewegingsapparaat, dan gaat dat veelal gepaard met gewrichtspijn en mobiliteitsklachten en lang niet altijd met zichtbare zwelling. Vocht in botten en gewrichten wordt dan ook niet altijd opgemerkt. Omdat het in de meeste gevallen vanzelf geneest en verdwijnt, zijn er bovendien veel mensen die de genezing geduldig afwachten…
Maar mocht je je bijvoorbeeld zorgen maken over de hoedanigheid van je beenderen of gewrichten, of twijfelen over de oorzaak van de vochtstapeling, neem dan even contact op met je huisarts of fysiotherapeut; ook bij het vermoeden van botoedeem en/of gewrichtsoedeem.
Heb jij ervaring met gewrichtsoedemen of botoedemen oftewel het ophopen van vocht in je botten of gewrichten? Deel hieronder jouw vragen en bevindingen…
