Colofonium oftewel pijnhars betreft de hars van dennebomen oftewel dennen. Een den, pijnboom oftewel pinus is een geslacht van naaldbomen uit de dennenfamilie (Pinaceae). Een kerstboom behoort veelal tot de sparren (Picea); meestal betreft het een fijnspar, blauwspar, Nordmann-spar of Servische spar. De stof colofonium staat tevens bekend onder de noemers:
- Pijnhars & Dennenhars
- Kolofonium & Kolophonium
- Colofonium & Colophonium
- Colophon c.q. Colofon
- Colofaan & Colophane
- Rosin & Abietinezuur
Kerstbomen
Mensen komen vooral intensief in aanraking met colofonium tijdens de decembermaand, wanneer er volop kerstbomen oftewel kerstsparren in huis worden gehaald. Tijdens het versjouwen, optuigen en opruimen van de kerstboom komen huid en luchtwegen immers in contact met hars, zaagsel en pollen van sparren.
Kerstbomen kunnen op twee verschillende manieren een allergische reactie uitlokken. Allereerst kan pijnhars oftewel colofonium een allergische huidreactie uitlokken. In dat geval is er sprake van een contactallergie voor kerstbomen, die zich veelal uit in:
- Roodheid van de huid
- Pijn, jeuk & schraalheid
- Allergisch contacteczeem / eczemateuze huiduitslag
- Soms blaasjes, blaasjes of schilferigheid met wondvocht
- Bij stelselmatig contact & industrieel gebruik: huidverdikking c.q. lichenificatie (bron)
- Netelroos & galbulten
- Vochtophoping (angio-oedeem)
Daarnaast kan er een allergische reactie optreden als gevolg van de inademing van kerstboombestanddelen (waaronder pijnhars), waardoor een inhalatieallergie optreedt. Een ademhalingsallergie voor wat betreft kerstbomen gaat veelal gepaard met:
- Zwelling van slijmvliezen van keel & neus
- Kriebelneus, snotteren, niezen & hoestbuien
- Kortademigheid & benauwdheid
- Jeuk in keel en/of neus
- Rood doorlopen ogen
- Astmatische verschijnselen
Astmapatiënten hebben sowieso een verhoogde kans op een inhalatiegevoelige kerstboomallergie, wat zich veelal uit in astma-aanvallen, futloosheid en een algeheel beroerd gevoel (malaise).
Wees je dus extra bewust van ruimtes waarin kerstbomen staan indien je aan astma lijdt.
Inhalatieallergie voor kerstbomen!?
Waardoor een ademhalingsallergie oftewel inhalatieallergie voor kerstbomen precies wordt veroorzaakt, is vooralsnog onduidelijk. Het zou kunnen dat ingedroogde harsdeeltjes in de lucht verstuiven, maar de inhalatie-variant van kerstboomallergie hoeft niet per se gerelateerd te zijn aan colofonium. Zo zou de allergische reactie in theorie ook kunnen worden uitgelokt door:
- Schimmels: nadat een kerstboom is omgehakt, groeit de hoeveelheid schimmels in de boom en in de binnen-atmosfeer waar de kerstboom staat
- Stuifmeel van grassen en planten dat aan de kleverige hars van de kerstboom is blijven plakken en door uitdroging van de boom in de huiskamer wordt losgelaten
- Pesticiden die worden gebruikt bij de teelt van kerstbomen
- Pollen: er zijn kegel-dragende naaldbomen; meestal worden ze niet als kerstboom gebruikt, maar het gebeurt wel. In dat geval kan de kerstboom zélf pollenallergie oftewel hooikoorts veroorzaken
- Terpenen: in een warme, droge huiskamer kan terpeen uit de pijnhars verstuiven; een stof die de luchtwegen flink kan irriteren
Het is dus geenszins zeker of mensen met een colofonium-allergie, die vooral bekendstaat om huidklachten, per definitie ook luchtwegproblemen kunnen ontwikkelen wanneer zij ingedroogde pijnharsdeeltjes inademen die in de lucht zijn verstuifd. (bron)
Wat is colofonium precies?
Colofonium voor industrieel gebruik wordt middels verhitting gewonnen uit de hars van naaldboomsoorten; meestal uit dennen, soms ook uit andere coniferen. Er worden veelal kanaaltjes in de bast van de stam gemaakt waardoor de pijnhars eruit loopt. Colofonium dat in Nederland wordt gebruikt, komt voornamelijk uit de VS, Frankrijk, India en Rusland. Amerikaans colofonium komt voornamelijk van de moerasden; Frans colofonium van de zee-den; Europese pijnhars uit de grove den; en colofonium uit het Middellandse Zeegebied van de aleppo-den.
Colofonium is een plantaardige hars, vernoemd naar de Oud-Griekse stad Colofon c.q. Colophon: een plek die bekendstond om de handel in pijnhars ten behoeve van de scheepsbouw (constructie & afdichting van houten scheepsrompen). Door de vloeibare hars van dennebomen te verhitten, verdampen de terpenen en andere vluchtige stoffen; zodoende blijft colofonium over. Colofonium is half doorzichtig en geel tot zwart van kleur; veelal amberkleurig. Bij kamertemperatuur is pijnhars kruimelig qua structuur, maar bij hogere temperaturen smelt de hars tot een vloeibare substantie. Pijnhars is een goedkope harssoort die zich gemakkelijk laat oplossen in alcohol en olie. Vandaar dat pijnhars wordt verwerkt in allerlei huishoudelijke en industriële producten.
Moleculair gezien is colofonium een complex mengsel van harszuren. Deze harssoort is vast en glasachtig en verweekt het bij 75 graden Celsius; bij 125 tot 135 graden smelt pijnhars tot een volledig vloeibare substantie.
Abietinezuur: niet uitsluitend in kerstbomen
Het belangrijkste bestanddeel van colofonium is abietinezuur. Natuurlijk abietinezuur (zoals je ermee in aanraking komt via kerstbomen) is een zwak allergeen, wat hoofdzakelijk aanleiding geeft tot contacteczeem… Maar fabrieksmatig bewerkte oxidatieproducten van colofonium en abietinezuur kunnen vrij heftige reacties opleveren…
Harsen, wassen en vernissen op basis van pijnhars, colofonium of abietinezuur staan ook wel bekend onder de noemers ‘colofaan’ en ‘colophane’. Geconcentreerde vormen van deze allergenen komen voor in talloze producten voor huishoudelijk en industrieel gebruik, waaronder:
- Soldeer: de kern van soldeertin c.q. soldeerflux, maar ook soldeerdamp
- Inkt: drukinkt van printers & drukpersen
- Bepaalde vernissen (stoffen die een beschermlaag vormen tegen vocht, licht & schimmels)
- Allerhande verf & lak
- Vul- & kleefstoffen: o.a. lijm, plakband, tape, hechtpleister, isolatieband, kit & insectenkleefstrips
- Kleeflaag van (bruine) pleisters & medisch kleefverband
- Bepaalde geneesmiddelen (voornamelijk wasachtige capsules)
- Make-up & cosmetica (oogmake-up, lipstick, nagellak, rouge, haarlak, ontharingscrème e.a.)
- Waslaagje rondom kauwgom
- Zeep & zeepachtige stoffen
- Harslaag van muziekinstrumenten & strijkstokken (‘vioolhars’)
- Binnenzijde/bekleding van ouderwetse biervaten & wijnvaten
- Entwas bij het enten c.q. combineren van planten
- Stopverf, afdichtwas & modelleerklei
- Enveloppen & postzegels c.q. postzegellijm
- Papierproductie: bepaalde papiersoorten met coating (fotopapier, tijdschriften, kranten, bedrukte kartonverpakkingen zoals melkpakken e.a.)
- Linoleum (slijtvaste vloerbedekking)
- Vloerwas, autowas, meubelwas & boenwas
- Fabricagecomponent van rubber & kunststoffen
- Grippoeder & gripgel om de handpalmen stroef te maken (o.a. voor klimsporters, worstelaars, atleten en basketballers)
- Antislip-materiaal op handgrepen van sportattributen: golfclubs, tennisrackets, tafeltennisbatjes, honkbalhandschoenen etc.
- Stug maken van aandrijfriemen van machines
- Schoensmeer & schoenpoets
- Zagerij: door vrijkoming van hars & zaagsel van sparren, dennen & coniferen
- Luciferkopjes & vuurwerk
- Waterbestendige kleding + labels (regenpakken, poncho’s & paraplu’s)
- Koelvloeistof, siccatief & terpentijnolie (bron)
Enkele voorbeelden van (mogelijkerwijs) colofonium-gerelateerde allergieën zijn dan ook:
- Kerstboomallergie
- Papierallergie & pleisterallergie
- Inkt– & verfallergie
- Zeepallergie + make-up allergie
Oplossing
De beste oplossing om een allergische reactie op een kerstboom te voorkomen is logischerwijs het uit de weg gaan van kerstbomen en kerststukjes. Als je enkel te kampen hebt met een contactallergie, raak kerstbomen dan niet aan, of uitsluitend met handschoenen. Bij ademhalingsallergie is het raadzaam om te kiezen voor een kunstkerstboom c.q. nepboom. Ook een blauwspar waarvan de kluit intact is (en die voldoende wordt bewaterd) zou al een heel stuk allergievriendelijker zijn dan een uitgedroogde, kluitloze fijnspar.
Draag bij het optuigen en afbreken van de kerstboom een shirt met lange mouwen en bovendien handschoenen. En ga niet direct naast of onder de kerstboom zitten eten. Laat de takken van een kerstboom of kerststuk bovendien niet te ver uitdrogen om verstuiving van schimmels, pollen en harsdeeltjes te voorkomen. Houd de boom en kluit echter ook niet te nat, om schimmelgroei in te perken.
Pas daarnaast op met de aanraking van o.a. make-up, inkt, (kranten)papier, verf, lak, (boen)was en vernis.
Tot slot
Indien je allergisch bent voor kerstbomen, ben je dus ook allergisch voor veel andere naaldbomen. Bovendien wordt de hars van naaldbomen in allerlei producten verwerkt, waardoor je óók allergisch kunt reageren op o.a. pleisters, make-up, inkt, lijm, vernis, verf, zeep etc. Er kan dan sprake zijn van een acute allergische reactie van de huid en/of de luchtwegen. Huidcontact met (bestand)delen van de boom kan een jeukende, rode huidreactie veroorzaken en een luchtwegallergie uit zich veelal in verkoudheidsverschijnselen en astmatische klachten.
Ben je er niet geheel zeker van of je allergisch bent voor kerstbomen en/of colofonium? Laat jezelf dan testen bij het huisartsenlaboratorium of afdeling dermatologie in het ziekenhuis, bij voorkeur in overleg met je huisarts of huidarts/dermatoloog. Mensen met een positieve plakproefreactie op colofonium kunnen overigens óók allergisch reageren op (Myroxylon Pereirae), eugenol (etherische olie uit kruidnagel en kaneelblad) en parfums (kruisallergie lyral c.q. parfummix).
Ben jij allergisch voor colofonium in kerstbomen, pleisters en/of kranten? Deel hieronder jouw vragen, opvattingen & bevindingen m.b.t. een kerstbomenallergie!
