Rood vlees: krijg je kanker van rode vleeswaren?!

Je hoort en leest het tegenwoordig overal: rood vlees veroorzaakt kanker… En rode vleeswaren vergroten de kans op allerhande kankersoorten. En dan natuurlijk met de zinsnede “uit onderzoek blijkt” aan het begin van de zin… Maar waar komt deze informatie precies vandaan, hoe zijn deze conclusies getrokken? En wat is rood vlees überhaupt? Hieronder alles wat je moet weten over rood vlees en (jouw kans op) kanker…

Wat is rood vlees?

De roodheid van vlees die hier wordt bedoeld, heeft NIETS te maken met hoelang je jouw biefstukje bakt. In deze context is een ‘rare’ biefstuk dus net zo rood als een ‘well-done’ steak… Doorbakken vlees is dus even rood als rauw vlees…

Wat hier wordt bedoeld met rood vlees is zo’n beetje alle vleessoorten die in rauwe vorm rood van kleur zijn. Dus rundvlees, kalfsvlees, varkensvlees (al oogt dit behoorlijk roze), paardenvlees, schapenvlees, lamsvlees en geitenvlees. Maar ook exotischere vleessoorten zoals hert, ree, zwijn, haas, konijn en kangoeroe… Eigenlijk ALLE spiervlees van zoogdieren… Uitsluitend het vlees van gevogelte / pluimvee (kip, kalkoen, eend, fazant, patrijs, struisvogel e.a.) betreft wit vlees.

En het gaat niet uitsluitend om héle stukken vlees –integendeel–maar juist ook om verwerkte vleeswaren zoals gehakt, ham, hamburgers, worsten, pasteien, enzovoorts!

Rood vlees verhoogt risico op kanker

De wetenschappelijke consensus is dat overconsumptie van rood vlees kanker veroorzaakt en dat het minderen van je rood-vlees-intake je kans op kanker verkleint. Universiteiten, wetenschappelijke vakbladen, onderzoeksliteratuur… iedereen is het erover eens! (bron + bron + bron)

Maar wat zijn nu eigenlijk de exacte feiten? Wat heeft men precies onderzocht? Welke onderzoeksmethoden heeft men toegepast? Waren de betreffende onderzoeken betrouwbaar? Hoe zagen steekproefomvang, onderzoekspanel, controlegroep, representativiteit, specificiteit en sensitiviteit eruit? Gelukkig zijn er meta-analyses / metastudies die meerdere voorgaande studies t.a.v. rood vlees en kanker hebben gecontroleerd, meegewogen en samengepakt, en er vervolgens een knap geheel van hebben gemaakt. (bron + bron)

Wat direct opvalt, is dat men het nagenoeg altijd heeft over colorectale kanker. Dus kanker in de colon (karteldarm) en/of het rectum (endeldarm). Als ik de resultaten goed interpreteer (ik ben immers GEEN wetenschapper…), dan is de conclusie als volgt… De kans op colorectale kanker neemt met 17 tot 22% toe indien je 100 tot 120 gram rood vlees per dag eet. En de kans op colorectale kanker neemt met 49 tot 54% toe indien je 25 tot 30 gram verwerkt vlees per dag eet.

Je moet dus 700 tot 850 gram rood vlees of 175 tot 210 gram verwerkt vlees per week eten om hieraan te voldoen…

Openstaande vraagstukken

Oké, ik heb niet ieder afhankelijk onderzoek tot in de kleinste details bestudeerd, maar als –leek zijnde– ik de meta-analyses doorneem, blijf ik met een heleboel onbeantwoorde (en slechts deels beantwoorde) vragen zitten:

• Om welke vormen van rood vlees gaat het hier precies? Is er onderscheid te bemerken tussen extreem risicovolle rode vleesproducten, gematigd risicovolle rode vleeswaren en niet of nauwelijks risicovolle rode vleessoorten? Dus is de ene rode vleessoort schadelijker dan de andere?
• Rood vlees kan verwerkt zijn en verwerkt vlees kan rood zijn… Hoe heeft men het onderlinge onderscheid bepaald?
• Er zijn juist zo veel mooie stukken rood kwaliteitsvlees die NIET verwerkt zijn! Dus wat als je deze twee aspecten (rood en verwerkt) volledig van elkaar lostrekt?
• Zijn er bepaalde risicogroepen die méér risico lopen dan andere wanneer zij rood vlees eten? Dus lopen mannen bijvoorbeeld meer risico dan vrouwen? Ouderen meer risico dan jongeren? Amerikanen meer risico dan Europeanen? En hoe zou dit dan komen?
• Welk stofje zit er precies in rood vlees dat de verhoogde kans op kanker kan verklaren? IJzer, misschien (iets waarvan meer in rood vlees dan in wit vlees zit)?
• Waar kwam het genuttigde rode vlees vandaan (qua vee-oorsprong) en hoe is de wet- en regelgeving ten aanzien van vlees op die plek? Dus in welk land is het onderzoek uitgevoerd en wat zijn de wetten daar t.a.v. hormonen, voedingsadditieven, vleesverwerking, processtoffen, et cetera?
• Is biologisch vlees of scharrelvlees meegenomen in het onderzoek? En is er onderling verschil te bemerken?
• Over welke mate van bewerking / verwerking hebben we het als we spreken over ‘verwerkt vlees’? Goede stukken vlees aan elkaar plakken met eiwitten lijkt me immers minder schadelijk dan kadaverrestjes tot een papje vermalen en in een vormpje gieten…
• Wat is de oorspronkelijke / aanvankelijke kans om deze vorm van kanker te krijgen? Wordt 1% kans vergroot naar 1,23% of wordt 10% vergroot naar 12,3%? Dus wordt een minuscule kans ietwat minder minuscuul of wordt een aanzienlijke kans nóg aanzienlijker?
• Hoe gevaarlijk is/zijn de onderzochte vorm(en) van kanker? Wat is de impact, behandelbaarheid en overlevingskans?
• Is het verhoogde risico permanent of toch omkeerbaar / reversibel? Dus kun je bijvoorbeeld een portie groente bij je biefstuk eten om het negatieve effect ervan te compenseren? Of kun je na je maaltijd gaan hardlopen ter compensatie? Of kun je iets anders ondernemen om het schadelijke effect van rood vlees eten in te perken?
• Helpt het wellicht nog om je vleesconsumptie te spreiden, dus is het minder schadelijk om wekelijks 5 kleine porties vlees te eten dan 1 grote portie per week?
• Wegen de voordelen van rood vlees wellicht op tegen de nadelen? Want rood vlees levert talloze nuttige voedingsstoffen, waaronder ijzer, essentiële eiwitten, zink, vitamine B12, kalium, magnesium, vitamine A en vitamine D.
• Wat is schadelijker: veel vlees eten of geen vlees eten?

Natuurlijk kun je stellen dat iedere mogelijke manier om iedere vorm van kanker met ieder mogelijke percentage te verkleinen van cruciaal belang is… Maar als dit je uitgangspunt is, kun je NIKS meer eten, drinken, inademen of aanraken…

Verwerkt vlees

Ikzelf ben in beginsel fel tegenstander van verwerkt vlees, maar dan toch voornamelijk van sterk verwerkt vlees. Want onder verwerkte vleeswaren wordt eigenlijk al het vlees verstaan dat langer houdbaar is gemaakt door het te roken, drogen, zouten of conserveren met chemisch-synthetische conserveringsmiddelen. Dit is dus zo’n beetje ALLES! Want zelfs aan een (al dan niet biologische) biefstuk wordt tegenwoordig een snufje zout toegevoegd voordat ‘ie verpakt wordt…

Maar met een plakje biologisch gerookt runderrookvlees of een plakje biologische gezouten rosbief of rundercarpaccio is naar mijn persoonlijke mening niets mis. Wat je volgens mij moet mijden, zijn onherkenbare en zeer lang houdbare vleesproducten die tal van bewerkingsstappen hebben ondergaan. Denk maar eens aan knakworsten, rookworst, hamburgers, hotdogs, Smack, frituursnacks (frikadellen e.a.), fijngehakt, gehaktballen, hamburgers, salami, et cetera.

Kijk vooral goed in de ingrediëntenlijst van vleeswaren… Als er naast vlees meer dan 3 andere ingrediënten in zitten, dan zou ik het links laten liggen. Met een snufje peper is logischerwijs niets mis, maar met tientallen overbodige E-nummers wel. Dus hoe dichter een stuk vlees bij zijn oorsprong ligt, des te beter! Meer over de voordelen en nadelen van consumptievlees / vleesconsumptie an sich (al dan niet t.a.v. kankerrisico) kun je desgewenst lezen in de volgende artikels:

• Beste vleessoorten: welk vlees is gezond of ongezond?
• Wat is gezonder & beter voor afvallen: vis of vlees?
• Van vlees eten word je dik + tips om verantwoord vlees te eten
• Plakvlees: HEEL veel vleeswaren bestaan uit vastgelijmde stukjes vlees!
• Marinade: 5 goede redenen om vlees te marineren!
• Lijst met ijzerrijke voedingsmiddelen: voedsel met veel ijzer
• 10 leefregels om kanker te voorkomen: voeding & beweging
• Voedingsmiddelen die kanker helpen voorkomen
• Kanker voorkomen door voeding & beweging – 10 tips

Onherkenbare vleesdelen die tot een prakje worden vermalen en vervolgens in een vormpje tot een rol of schijf worden geperst, zijn doorgaans ook nog eens van erbarmelijke kwaliteit. De aanbeveling van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dan ook als volgt: “Eet verwerkt vlees helemaal niet of alleen bij uitzondering”.

Initiële kans op darmkanker…

In de meeste onderzoeken naar het carcinogene / kankerverwekkende effect van rood vlees wordt alleen ‘colorectale kanker’ onderzocht. Jammer, want dit betreft uitsluitend kanker in (delen van) de dikke darm. Maar ook enigszins begrijpelijk, want dikkedarmkanker (coloncarcinoom, appendixcarcinoom, rectumcarcinoom, rectosigmoidcarcinoom e.a.) komt wereldwijd véél vaker voor dan dunnedarmkanker (duodenumcarcinoom versus carcinoom van de overige dunne darm). Maar liefst 75% van alle kwaadaardige darmtumoren doet zich in de dikke darm voor; slechts 25% in de dunne darm.

Hoe dan ook is darmkanker een ernstige ziekte die relatief vaak voorkomt. Van elke 100 mensen zullen er 4 tot 5 in hun leven darmkanker krijgen. Het gaat dus om ongeveer 5% van de bevolking: 1 op de 20! In 2014 kregen 15.000 Nederlanders te kampen met darmkanker: 8.400 mannen en 6.600 vrouwen. In 2013 stierven 4.940 Nederlanders aan darmkanker (bron + bron)

Risicofactoren zijn als volgt… Met name leeftijd is een belangrijke risicofactor: 9 van de 10 mensen met darmkanker zijn 55 jaar of ouder. Ook de aanwezigheid van darmpoliepen… Méér dan één naast familielid dat darmkanker heeft (gehad)… Of één naast familielid bij wie darmkanker is geconstateerd vóór het 50e levensjaar.

Relatief kansrekenen…

Als je naar bovenstaande algemene gegevens kijkt, dan is de kans op colorectale darmkanker (hetgeen werd onderzocht in metastudies) ongeveer 1 op 15, dus 6,66%.

• Als je veel rood vlees eet, zou de algehele kans op dikkedarmkanker dus met 1,13% tot 1,46% toenemen, dus wordt de kans 7,79% tot 8,12%.
• En als je veel verwerkt vlees eet, zou de kans op dikkedarmkanker met 3,26% tot 3,59% toenemen, dus wordt de kans 9,92% tot 10,25%.

Natuurlijk wil je de kans op dikkedarmkanker zo klein mogelijk houden, maar naar mijn persoonlijke mening blijven dit soort percentages extreem abstract. Want volgens mij spelen er zó ontzettend veel randfactoren een rol waarvan we (vooralsnog) geen idee hebben… Want hoe groot is nu eigenlijk de impact van rood vlees op de individu?

Verklaringen & aanbevelingen

Overal zijn mogelijke verklaringen te lezen, maar helaas weinig concreets en sluitends. De meest noemenswaardige feiten die ik vond, zijn als volgt:

• Rood vlees maakt deel uit van een gezond en evenwichtig voedingspatroon, aangezien het belangrijke voedingsstoffen (vitamines, macromineralen, sporenelementen, eiwitten e.a.) levert.
• Vooral sterk bewerkte / verwerkte vleeswaren zijn van carcinogene aard; ze worden zelfs in dezelfde categorie geschaard als sigaretten en alcohol. (bron)
• Rood vlees is ingedeeld in klasse 2A: mogelijkerwijs kankerverwekkend voor mensen, aangezien er beperkt bewijs is (slechts een positieve associatie met een mogelijke alternatieve verklaring).
• Verwerkt vlees is ingedeeld in klasse 1: carcinogeen voor mensen. Er is voldoende bewijs om in epidemiologische studies dat verwerkt vlees colorectale kanker teweegbrengt.
• Verwerkt vlees zou naast darmkanker ook maagkanker kunnen veroorzaken. (bron)
• Heemijzer –de stof die rood vlees zijn rode kleur geeft– zou de darmwand kunnen beschadigen en zodoende darmkanker in de hand kunnen werken.
• Heem zou ook de productie van nitrosaminen / nitrosamines (stofjes die het DNA in onze lichaamscellen beschadigen) bevorderen, en dit zou eveneens het risico op kanker kunnen verhogen.
• De doorsnee persoon die veel rood vlees eet, zou relatief weinig plantaardig voedsel eten, en dus minder profiteren van diens heilzame / anti-carcinogene eigenschappen. Maar is dit de schuld van rood vlees?!
• Het voedingsadditief nitriet in verwerkte vleeswaren wordt als potentieel carcinogeen / kankerverwekkend beschouwd. Hetzelfde geldt voor verzadigd vet en voor bepaalde chemisch-synthetische voedingsadditieven.
• Bij de bereiding van vlees kunnen schadelijke PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen) ontstaan; met name als vlees aanbrandt / verbrandt.
• De hoeveelheid vlees van een bereid tartaartje betreft 100 gram. Je kunt dus 4 à 5x per week een stukje rood vlees ter grootte van een tartaartje eten zonder merkbaar negatief effect te ondervinden.
• Aanbeveling van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds: “Eet wekelijks niet meer dan 500 gram rood vlees. Dit is het gewicht ná bereiding en komt overeen met ongeveer 700 tot 750 gram rauw vlees. (bron + bron + bron + bron)

Persoonlijke opinie

Ik mis vooral een stukje nuance in het hele verhaal rondom rood vlees en kanker… Want laten we eerlijke wezen… Zo’n beetje ALLES vergroot de kans op een bepaalde vorm van kanker. En zo’n beetje ALLES verkleint de kans op een bepaalde vorm van kanker. De Brits-Amerikaanse komiek John Oliver brengt dit gegeven op geniale wijze aan bod in zijn HBO-programma Last Week Tonight… Als je ALLE wetenschappelijke onderzoeken moet geloven, dan veroorzaakt EN voorkomt wijn kanker… Hetzelfde geldt voor tomaten, thee, melk, eieren, mais, boter én (rood) rundvlees…

Helaas worden onderzoeken steeds vaker uit proportie getrokken en geblazen. Men moet nu eenmaal publiceren, dus komt met extreem kleinschalige, verkennende, en/of verstoorde onderzoekjes op de proppen. Met misleidende (pretentieuze en tendentieuze) titels –met als doel aandacht vestigen– en die de lading van het betreffende onderzoek op geen enkele manier dekken… Kijk, hierbij een onderzoek(je) waaruit blijkt dat rode vleeswaren kanker zouden kunnen voorkomen… Eerlijk is eerlijk, het betreffende onderzoek is kleinschalig en verkennend van aard (en mogelijkerwijs zelfs gefinancierd door belanghebbenden), maar het bestaat! ;-)

Mijn punt is dat alles voordelen en nadelen heeft, zo ook rood vlees. De focus zou dan ook moeten liggen op variëren en matigen; dan profiteer je van de voordelen van een voedingsmiddel, zonder al te veel schade te ondervinden aan de potentiële nadelen. Ik denk dat je je lijf een groot plezier doet door tweewekelijks een biologisch biefstukje te eten… En dat je je lijf geen plezier doet met frikadellen, knakworsten, gehaktballen en hamburgers. Dus eet je veel rood vlees, ga er dan minder van eten. Eet je juist géén rood vlees, voeg het dan toe aan je eetpatroon, maar dan wel kwaliteitsvlees. Conclusie: een grote berg (verwerkt) rood vlees kan kanker veroorzaken, dus eet er niet te veel van.

Ook het kwaliteitsaspect mis ik grotendeels. Welk stukje rood vlees is het schadelijkst? Welke vorm van rood vlees is het minst schadelijk. Kunnen we misschien verschillende schadelijkheidsgradaties classificeren en rubriceren? Is varkensvlees schadelijker dan rundvlees of vice versa? Is runderbiefstuk schadelijker dan rundergehakt of vice versa? Want laten we eerlijk wezen: er bestaat héél veel onderling kwaliteitsverschil tussen de verschillende soorten rood vlees… En tussen de verschillende soorten verwerkt vlees onderling. Alles op een grote hoop gooien, lijkt me dan ook niet geheel eerlijk en representatief. En spelen de volgende aspecten een rol:

• Herkomst / afkomst van vlees (qua slachtvee, niet qua opslag)
• Levenswijze van slachtvee
• Voersamenstelling: grasgevoerd versus graangevoerd
• Biologische veeteelt
• Medicijngebruik: o.a. hormonale en antibiotische medicamenten
• Weideloop of stalvee
• Hoeveelheid stresshormonen
• Slachtmethode

Natuurlijk is veel rood vlees eten niet goed, maar ligt dat aan de essentie van vlees an sich of veeleer aan de manier waarop vlees tegenwoordig wordt ‘geproduceerd’ en verwerkt? Dus de manier waarop slachtdieren tegenwoordig worden gehuisvest, gevoed en grootgebracht… En de manier waarop karkassen tot de laatste milligram worden benut (lees: uitgebuit c.q. afgeschraapt). Zelfs de kleinste restjes separatorvlees en slachtafval blijven niet onbenut…

Vroeger kocht je vlees bij de slager om de hoek. En die slager kocht een koe van een boer net buiten het dorp. Ging de boer slecht met z’n koeien om of deed de slager maffe dingen met z’n vlees, dan wist in een mum van tijd het hele dorp daarvan. Maar tegenwoordig komt (tot 2 jaar oud) kiloknallergehakt uit Afrikaanse vriescellen, en niemand die precies weet waar de koeien of de vleeswaren gedurende die tijd aan bloot zijn gesteld… Dus moeten we minder rood vlees of beter rood vlees eten?

Probeer na te gaan waar jouw stukje vlees vandaan komt en hoe er op die betreffende plek met slachtdieren en vleeswaren wordt omgesprongen. Koop je vlees bij een lokale keurslager die zijn vlees bij een lokale biologische boer koopt. Je betaalt meer, maar koopt wel eerlijk vlees waarvan je de herkomst kent. Het nadeel van de huidige tijd is dat de markt wordt overspoeld met wanproducten. Maar het voordeel is dat je via internet zo’n beetje alles kan achterhalen. Eet minder vlees en betaal er desnoods wat meer voor!

Rood vlees & kanker: tot slot…

Naar mijn persoonlijke mening moeten mensen niet nodeloos worden bang gemaakt voor rood vlees. Natuurlijk is het goed om mensen te waarschuwen dat ze er niet te veel van moeten eten, maar de ongenuanceerde boodschap “rood vlees veroorzaakt kanker”, vind ik erg kort-door-de-bocht en zwart-wit. Rood vlees is immers hartstikke voedzaam! Je moet er alleen niet te veel van eten, zoals met letterlijk ALLES het geval is… De algemene aanbeveling is dat je niet meer dan 500 gram rood vlees per week moet eten. Wat mij betreft is dit een prima advies. Eet regelmatig vleesvervangers zoals paddenstoelen, peulvruchten, pindakaas, eieren, vis, gevogelte (kip / kalkoen) of een plakje kaas, dan kom je volgens mij al een heel eind.

Wat vind jij van het veronderstelde verband tussen rood vlees enerzijds en kanker anderzijds? Deel hieronder jouw opvattingen en bevindingen!