Wat is Stress? 15 Symptomen & Gevolgen van Mentale Spanning

Stress is een vorm van emotionele of mentale spanning die uitwerkt op je lichaam. Stress kan worden veroorzaakt door werkdruk (werkstress), files (file-stress), zeurende mensen (irritatie-stress) enzovoort. Door toedoen van deze stress-triggers worden stresshormonen aangemaakt (o.a. cortisol, adrenaline en noradrenaline). Zowel de stress zelf als de stresshormonen brengen verschillende symptomen en kenmerken (stressklachten) met zich mee. Hierbij 15 symptomen & gevolgen van stress…

Wat is stress?

Voordat  we dieper ingaan op de symptomen die het gevolg kunnen zijn van (aanhoudende) stress kan het belangrijk zijn om te weten wat stress nu precies is en vooral ook hoe het ontstaat. Stress wordt omschreven als een zogenaamde emotionele spanning. Deze spanning ontstaat als gevolg van veeleisende en / of onverwachte omstandigheden. Ook kan stress het gevolg zijn van een situatie waarin mensen zich ergens zorgen over maken.

In de praktijk is het zo dat iedereen wel eens een bepaalde hoeveelheid stress ervaart. Dit bijvoorbeeld omdat er sprake is van spanningen thuis, maar ook omdat er bijvoorbeeld een grote druk wordt gelegd op het werk. Ook andere zaken zoals geldproblemen en een onverwachte ziekte kunnen leiden tot heel wat stress. Een beetje stress hoeft overigens geen probleem te zijn. Als gevolg van een beperkte hoeveelheid aan stress kan je bijvoorbeeld beter gaan opletten en je focus verbeteren. Vooral wanneer je een examen of bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek hebt hoeft een beetje stress dan ook zeker geen probleem te vormen, in tegendeel.

Dit gezegd hebbende, wanneer de stress blijft aanhouden en vooral wanneer ze de bovenhand dreigt te nemen wordt het een compleet ander verhaal. Niet alleen kan je hierdoor verschillende stress gerelateerde symptomen gaan ontwikkelen, daarnaast is het ook gewoon erg ongezond. Aanhoudende stress zou bovendien finaal ook kunnen leiden tot een burn-out of een depressie. Het spreekt voor zich dat je dit absoluut zal willen voorkomen.

10 Symptomen van Stress

Van stress is bekend dat het op tal van verschillende manieren tot uiting kan komen. Zowel fysiek als mentaal kan aanhoudende stress een niet te onderschatten uitwerking hebben op ons menselijk lichaam. Wij hebben alvast 10 vaak voorkomende symptomen van stress voor jou uitgezocht en stellen ze hieronder uitgebreid aan je voor.

1. Oorsuizen kan een symptoom van stress zijn

Oorsuizen door stress komt erg veel voor. Om die reden wordt oorsuizen ook wel piepstress genoemd. De medische term voor oorsuizen of piepstress is tinnitus. Als je oren suizen door toedoen van stress, dan hoor je een fluit- of pieptoon in één of beide oren. Dit geluid komt niet van buitenaf, maar wordt voortgebracht door de hersenen onder invloed van stresshormonen. Je kunt helaas weinig doen tegen oorsuizen. Omdat oorsuizen een belangrijk symptoom is van stress, is het echter wel een duidelijk signaal dat je stress dient te verminderen of zelfs stressmanagement moet overwegen.

Oorsuizen kan op verschillende manieren een bepaalde invloed hebben op jouw leven. De mate waarin ze je leven exact beïnvloedt is afhankelijk van een aantal factoren. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan de intensiteit, maar ook aan de frequentie van het geluid. De impact op je leven kan er als volgt uitzien:

• Je ontwikkelt (extra) angstgevoelens of stress;
• Je voelt je prikkelbaar;
• Je hebt concentratieproblemen;
• Je hebt last van hoofdpijn;
• Je ervaart moeite met slapen;
• Er ontstaan depressieve gevoelens;
• Je wordt geconfronteerd met woede en irritatie;
• Er ontstaan problemen rondom je werk, relaties en familie;
• Je ervaart sociale beperkingen;

Zoals hierboven reeds aangehaald is het niet mogelijk om tinnitus te genezen door het ondergaan van een operatie of met behulp van een medicijn. Wel is het zo dat je ondersteuning kan krijgen van een psycholoog waardoor je het probleem en vooral de impact ervan kan aanpakken. Hoe de behandeling er precies uit zal zien is afhankelijk van de hulpvraag.

2. Hoofdpijn

Stress is een belangrijke factor bij het ontstaan van hoofdpijn. Hoofdpijn die wordt veroorzaakt door stress wordt ook wel spanningshoofdpijn genoemd. Hoewel de specifieke achterliggende oorzaak van spanningshoofdpijn nog niet vaststaat, gaat spanningshoofdpijn altijd gepaard met spierspanningen en lichamelijke, mentale en/of emotionele stress. Hoofdpijn door stress is gering tot matig van aard en voelt dof, drukkend en/of klemmend. Ook is het zo dat steken in het hoofd kunnen ontstaan als gevolg van (aanhoudende) stress. Hoofdpijn als symptoom van stress, uit zich bovendien aan beide zijden van het hoofd. Is er sprake van migraine? Dan is het vaak zo dat er sprake is van een kloppende, eenzijdige pijn waarbij er ook nog andere symptomen kunnen ontstaan zoals misselijkheid en duizeligheid.

In het merendeel van de gevallen is het zo dat spanningshoofd enkele uren tot enkele dagen aan blijft houden. Dit gezegd hebbende is het ook mogelijk dat spanningshoofd chronisch kan worden. In dit geval kan ze dan ook zomaar enkele weken of zelfs maanden aanhouden.  Heb je te maken met chronische hoofdpijn als gevolg van stress? Dan is het zeker aan te raden om hiervoor even contact op te nemen met de huisarts. Als je vaak last hebt van (onverklaarbare & spontane) hoofdpijn, dan wordt het dus tijd om te ontstressen.

3. Spierstijfheid is een potentieel stress-symptoom

Stress veroorzaakt spierspanningen. Met name de nek, de schouders en de rug worden (onbewust & ongemerkt) veelvuldig of zelfs continu aangespannen in stressvolle situaties en periodes. Als je je nekspieren en schouderspieren continu aanspant, dan worden deze spieren stijf en pijnlijk. Spierpijn die wordt veroorzaakt door stress is een fysieke klacht die er na verloop van tijd insluipt. Vaak is het zo dat er in de praktijk aangeraden wordt om fysiotherapie te gaan volgen bij spierpijn. Bij verschillende vormen van spierpijn kan dit inderdaad een goede oplossing vormen. Echter, wanneer de pijn het gevolg is van stress wordt dat een ander verhaal. Pak je de oorzaak van het probleem, de stress dus, niet weg? Dan blijft ze telkens terugkomen.

Op het ogenblik dat iemand stress ervaart vindt er een activatie plaats van het zogenaamde sympathische zenuwstelsel. Bijgevolg wordt ook het hormoon cortisol geproduceerd. Het is deze combinatie die ervoor zorgt dat er spierspanningen door stress zullen ontstaan. Hou er bovendien ook rekening mee dat dergelijke stress kan zorgen voor extra problemen of symptomen. Het kan hierbij dan onder meer gaan om:

• Een verkeerde houding;
• Problemen met de ademhaling;
• Diverse andere klachten;

Voor spierpijn geldt dat het niet allen erg vervelend is, bovendien kan het ook een niet onbelangrijke impact hebben op je dagelijks leven. Als je veelvuldig last hebt van stijve spieren, dan is het raadzaam om jouw oorzaken en symptomen van stress te inventariseren en onder handen te nemen. Doe rustiger aan of neem een time-out.

4. Hartkloppingen worden vaak veroorzaakt door stress

Stress kan hartkloppingen veroorzaken. ‘Hartkloppingen’ betreffen een onregelmatige en/of abnormaal snelle hartslag. Hartkloppingen door stress kunnen op hun beurt angst of paniek-aanvallen veroorzaken. Paniek kan weer leiden tot zweten, versnelde ademhaling of zelfs hyperventilatie… Als je last krijgt van hartkloppingen in stressvolle situaties, dan ben je of niet erg stressbestendig of je ervaart simpelweg veel te veel stress. In beide gevallen is het goed om hulp te zoeken. Stress-training, stress-management of stress-counseling kan wellicht uitkomst bieden.

In principe is het zo dat stress op zichzelf niet kan worden bestempeld als een directe oorzaak van hartaandoeningen. Dit gezegd hebbende is het wel zo dat aanhoudende stress kan zorgen voor niet alleen een verhoogde bloeddruk, maar ook voor slechtere cholesterolniveaus evenals ongezonde leefgewoonten. Het kan hierbij dan gaan om overmatig of ongezond eten, roken en alcoholgebruik. Deze factoren staan erom bekend een significante bijdrage te leveren aan het risico op hartaandoeningen.

Voor chronische stress geldt bovendien dat ze in de praktijk ook in verband wordt gebracht met het ontstaan van allerhande ontstekingen in ons lichaam. Ook dit staat erom bekend een negatieve impact te kunnen hebben op de bloedvaten welke zich om het hart bevinden. Omwille van deze reden raden heel wat experten dan ook aan om stress te beheren en een gezonde levensstijl toe te passen. Alleen op die manier is het immers mogelijk om het risico op hartklachten door stress aanzienlijk te verminderen.

Hartkloppingen kunnen duiden op langdurige, overmatige stress. De kans bestaat dat je uiteindelijk overspannen raakt of zelfs een burn-out tegemoet gaat. Sta daarom eens bewust stil bij jouw werkstress, stress-klachten, stress-verschijnselen en stress-symptomen!

5. Slaapproblemen & (over)vermoeidheid

Stress wordt vaak veroorzaakt door persoonlijke problemen. Vooral onzekerheden m.b.t. werk, financiën en relaties leveren veel stress op. Stress en stresshormonen maken je rusteloos… Je gaat piekeren, en tobben… Hierdoor kunnen slaapproblemen ontstaan… Je slaapkwaliteit verslechtert en je slaapduur wordt verkort… Hierdoor kunnen weer uiteenlopende emotionele klachten ontstaan waaronder prikkelbaarheid, chagrijnigheid en (over)vermoeidheid.

Wanneer het sympathische zenuwstelsel in ons lichaam wordt geactiveerd als gevolg van stress zorgt dat voor een aanzienlijk verhoogde productie van allerhande stresshormonen. Het gaat hierbij dan niet alleen om cortisol, maar ook om het eerder reeds aangehaalde hormoon adrenaline. Dit heeft als gevolg dat er sprake is van een verhoogde alertheid evenals van een verhoogde waakzaamheid. Dit zorgt ervoor dat in slaap vallen drastisch wordt bemoeilijkt.

De aangewakkerde alertheid die als gevolg van bovenstaande ontstaat zorgt voor een aanzienlijk verhoogde hersenactiviteit. Op haar beurt kan deze dan weer zorgen voor mentale onrust evenals de nodige moeite om opkomende gedachten te laten gaan. De vicieuze cirkel van alertheid die op deze manier ontstaat zorgt ervoor dat je wel wil, maar niet kan slapen. Dit geeft je vervolgens alleen maar nog meer stress waardoor de vicieuze cirkel alleen maar (nog) sterker zal worden. Als je slaap wordt verstoord door stress, dan dien je de oorzaak van jouw stressklachten z.s.m. aan te pakken.

6. Maag- & darmklachten kunnen een teken van stress zijn

Stress kan problemen veroorzaken m.b.t. je spijsvertering. Omdat er meer bloed wordt gepompt naar – en energie wordt verbruikt door – je spieren, wordt je spijsvertering even op een laag pitje gezet…Zodoende kan stress je eetlust sterk verminderen. Daarnaast kan stress misselijkheid veroorzaken doordat stresshormonen je braakcentrum prikkelen. En in ernstigere gevallen kan stress leiden tot maagpijn, darmkrampen, stressdiarree, overgeven en zelfs gewichtsafname.

Overigens zijn ook eetproblemen, bloedsuikerschommelingen, zoetverslavingen, hongeraanvallen, (vr)eetbuien, voedselverslavingen en zelfs eetstoornissen in veel gevallen gerelateerd aan overmatige stress. Maag- en darmklachten door stress, kun je tegengaan m.b.v. speciale medicijnen tegen misselijkheid, overgeven, maagpijn en zuurbranden.

Een vaak gehoorde discussie heeft te maken met de zogenaamde maagzweer. Is een maagzweer nu in de praktijk een echte stressklacht of niet? Door de jaren heen is dat een ja-neen spel geweest. Op het ogenblik dat de ‘Helicobacter pylori’ bacterie werd ontdekt werd er hier een duidelijke, medische oorzaak voor gevonden. Dit gezegd hebbende is het zo dat er vanuit de psychoneuroimmunologie ook werd bewezen dat stress ervoor kan zorgen dat onze immuniteit kan dalen. Of de maagzweer nu al dan niet een (direct) gevolg is van (aanhoudende) stress zal dus meer dan waarschijnlijk voor altijd in zekere mate een punt van discussie blijven.

7. Relatie hoge bloeddruk & stress

Je bloeddruk kan onnodig hoog worden als gevolg van boosheid, ergernis, angst en stress. Stress is sowieso niet bevorderlijk voor je hart en bloedvaten, maar een verhoogde bloeddruk is extra belastend voor je hart- en vaatstelsel. Bovengenoemde factoren werken elkaar bovendien in de hand. Zo kan stress ergernis teweegbrengen en kan boosheid stress veroorzaken. Als je hart je lief is, kun je stress-symptomen en stress-klachten dus maar beter beperken. Laat in stressvolle periodes je bloeddruk opmeten om eventuele hartproblemen te kunnen bestrijden.

Actuele cijfers hebben op moment van schrijven aangetoond dat zomaar even 27 procent van de volwassenen tussen de leeftijd van 20 en 69 jaar kampen met een (veel) te hoge bloeddruk. Dat is zeker niet zo vreemd als je, je even bedenkt in welke omstandigheden wij als mensen vandaag de dag leven. Het leven van de meeste mensen wordt dan ook gekenmerkt door veel haast en bovendien ook heel wat stress. Vaak wordt een dergelijk leefpatroon afgedaan als normaal, maar het is zeker iets wat erg belastend kan zijn voor je lichaam. De mens is immers helemaal niet gemaakt om continue geconfronteerd te worden met enorme stressgevoelens, in tegendeel.

Van een hoge bloeddruk wordt in de praktijk niet zelden gezegd dat ze een sluipmoordenaar is. Dat is het gevolg van het feit dat een beperkte, verhoogde bloeddruk eigenlijk weinig tot geen klachten met zich meebrengt. Toch is het belangrijk om je bewust te zijn van de gevolgen die een (aanhoudend) verhoogde bloeddruk kan hebben.

De kans op hart- en vaatziekten neemt als gevolg daarvan dan ook sterk toe. Heb je last van een sterk verhoogde bloeddruk? Dan zal je lichaam daar wel al snel de gevolgen van ondervinden. Enkele zaken die je dan kan ondervinden zijn onder meer:

• Duizeligheid en misselijkheid;
• Problemen met je zicht;
• Kortademigheid en een beklemmend gevoel op de borst;
• Een gevoel van rusteloosheid;
• Vermoeidheid en hoofdpijn;
• Slapeloosheid;

Herken je de bovenstaande symptomen? En dan vooral een combinatie van meerdere van deze symptomen? Dan is er vaak reeds sprake van schade aan het hart of de bloedvaten. Omwille van deze reden is het goed opvolgen van je bloeddruk en contact opnemen met je huisarts altijd een must. Zelf je bloeddruk meten kan reeds een goede indicatie opleveren van de ernst van de situatie, maar het is sowieso altijd een goed idee om met een chronisch verhoogde bloeddruk een dokter op te zoeken.

8. Chronische stress heeft hyperadrenalisme tot gevolg

Het alarmmechanisme van stress is normaliter van korte duur. Zodra het “gevaar” geweken is, vervalt je lichaam weer in zijn normale staat. Als je echter last hebt van chronische stress, dan is er weinig tot niks meer voor nodig om stress te ervaren. Bovendien blijven de stress-symptomen veel langer voortduren of gaan ze helemaal niet meer weg. Als stress zich heel vaak (of zelfs continu) voordoet en als het evenwicht zich niet –of slechts heel langzaam– herstelt, dan spreekt men van chronische stress. Bij chronische stress is bovendien sprake van verhoogde adrenaline-spiegels. Als stressklachten zich ontwikkelen tot chronische stress, dan dien je stresssituaties uit de weg te gaan of juist stressbestendigheid te ontwikkelen.

9. Overspannenheid is een duidelijk symptoom van stress

Verplichtingen, problemen en gebeurtenissen brengen prikkels met zich mee. Prikkels gaan gepaard met een bepaalde spanning. Als de omstandigheden meer van je vragen dan je aankan, kun je overspannen raken. Overspannenheid gaat vaak samen met prikkelbaarheid, oververmoeidheid, lusteloosheid en concentratieproblemen. Alles word je te veel… Je verliest het overzicht… En je hebt nergens meer zin in. Overmatige stress of chronische stress kan overspannenheid enorm in de hand werken. Ondanks het feit dat iedereen overspannen kan raken hebben verschillende onderzoeken ondertussen aangetoond dat diverse doelgroepen hier een groter risico voor vormen. Het gaat hierbij dan meer concreet om de volgende:

• Mensen die er bekend om staan problemen uit de weg te gaan;
• Mensen die spanningen uit het verleden nog niet hebben verwerkt;
• Mensen die onvoldoende steun ervaren uit hun directe omgeving;
• Mensen die over onvoldoende kennis beschikken over wie hen daarbij kan helpen;
• Mensen die geconfronteerd worden met een bepaalde ziekte;

Herken je de bovenstaande klachten en ben je bijgevolg duidelijk overspannen? Dan is het altijd belangrijk om daar iets tegen te gaan ondernemen. Wanneer je niet ontspant is de kans immers zeer groot dat je klachten alleen maar erger zullen worden. Hierdoor kan er uiteindelijk ook sprake zijn van een burn-out. Om een burn-out te voorkomen is het goed om bepaalde grenzen te leren stellen en deze bovendien ook te bewaken. Ondanks het feit dat overspannen zijn en een burn-out hebben twee compleet verschillende zaken zijn moet het gezegd dat het één het ander duidelijk in de hand kan werken. Wees hier dus altijd voorzichtig mee.

Als je overspannen bent (of tegen overspannenheid aan zit), dan is het raadzaam om hulp te zoeken bij je huisarts, Maatschappelijk Werk, een psycholoog of een psychotherapeut.

10. Burn-out behoort tot de ernstigste stress-symptomen

Een burn-out houdt in dat je het gevoel hebt opgebrand te zijn. Je energie en motivatie zijn na jarenlange overbelasting uitgeput, en behandeling is dan ook een vereiste. Een burn-out wordt meestal in de hand gewerkt door stress, overspannenheid, uitputting, onzekerheid en depressie. Als een burn-out wordt gediagnosticeerd door een psycholoog, psychotherapeut of psychiater, dan betekent dat dat je je grenzen stelselmatig (herhaaldelijk & langdurig) hebt overschreden. Een burn-out kan het uiteindelijke gevolg zijn van overmatige stress; probeer het dan ook niet zover te laten komen door tijdig gepaste acties te ondernemen.

Het is belangrijk om te weten dat een burn-out niet zomaar overnacht ontstaat. Deze mentale aandoening is dan ook altijd het gevolg van aanhoudende spanningsklachten. In het merendeel van de gevallen is het zo dat er slechts na een periode van bijvoorbeeld zes maanden tot de conclusie wordt gekomen dat er sprake is van een echte burn-out. Herstellen van een burn-out blijkt in de praktijk vaak niet zo eenvoudig te zijn en kan bovendien ook best een tijd duren. Het is daarbij belangrijk om verschillende fasen te doorlopen, namelijk:

• Fase 1: Begrijpen en accepteren;
• Fase 2: Het op een rijtje zetten van je problemen en het bedenken van oplossingen;
• Fase 3: Het uitvoeren van de gevonden oplossingen;

Belangrijk is in ieder geval om er niet alleen voor te zorgen dat een burn-out wordt aangepakt, maar ook dat je voorkomt dat je in de toekomst terug hervalt. De oplossingen die je hebt uitgedokterd zullen dus met andere woorden permanent in je levensstijl moeten worden geïmplementeerd.

11. Verslavingsgevoeliger door stress

Stress kan veel andere indirecte gevolgen veroorzaken. Als je veel stress ervaart gaat je lichaam op zoek naar verlichting van die stress, die oplossing ligt vaak voor de hand in de vorm van dopamine. Een “geluksmomentje” kan in allerlei verslavingsgevoelige activiteiten liggen zoals, snacken, gokken of alcohol. Deze korte momenten lijken een ontsnapping te bieden aan de stress, maar verergeren de situatie op de lange termijn door een vicieuze cirkel van dopamine en een moment waarin de stress erger lijkt zonder die dopamine.

Het belangrijkste is in stressvolle situaties te kijken naar redelijke oplossingen die het probleem aanpakken. Een “makkelijke” uitweg in de vorm van dopamine boost is bijna nooit de echte oplossing voor stressproblemen.

 12. Stress kan leiden tot geheugenproblemen

Als je al langer onder stress staat, kun je hier geheugenproblemen door krijgen. Dit komt namelijk door de verhoging van het cortisolniveau, wat negatief op de prefrontale cortex (in de hersenen) werkt. Dit gedeelte is onder andere verantwoordelijk voor het opslaan van informatie en het verwerken ervan. Als je ervaart dat je dingen snel vergeet, of informatie helemaal niet meer opslaat kan het een teken zijn van langdurige stress. Gelukkig zijn deze symptomen bijna nooit permanent en keert de functie van je brein gewoon weer terug zodra je stressniveau weer vermindert.

Heb je last van geheugenproblemen door stress, dan is het belangrijk hier aandacht aan te geven. Het vergeten van dingen en niet opslaan van informatie kan leiden tot een vicieuze cirkel van meer stress met alle gevolgen van dien.

 13. Rusteloos zijn is een veelvoorkomend symptoom van stress

Heb je wel eens het gevoel dat je niet kan slapen, of je continu iets moet doen en niet stil kunt zitten? Dit kan wel eens te maken hebben met stress in je leven. Rusteloosheid is een moeilijk te definieren sypmtoom van stress, waar mensen vaak niet meteen aan denken. Als je niet stil kunt zitten hoeft dat niet aan stress gerelateerd te zijn, maar het is goed om eens stil te staan bij je gevoelens. Rusteloosheid heeft niet alleen impact op je mentale gezondheid, maar dit symptoom van stress kan ook leiden tot fysieke uitputting!

Als je rusteloos bent is het goed om je dit te realiseren: Heb je een onderliggend gevoel dat je altijd wat moet doen, adem een paar keer diep in en uit en sta stil bij dit gevoel. Rusteloosheid komt in vele vormen, dus voor iedereen is er een andere manier om er mee om te gaan!

 14. Huid- en haarproblemen kunnen verergeren door stress

Als je al last hebt van eczeem, psiorisais of andere huid- of haaraandoeningen, dan zijn er soms momenten waarin dit ineens verergert. Door de stress kan je immuunsysteem overactief raken, waardoor ontstekingen kunnen ontstaan die alle symptomen erger maken. Haarverlies in het bijzonder kan worden veroorzaakt door stress, doordat de haarfollikels te vroeg “tot rust” gebracht worden, waardoor haren stoppen met groeien en kunnen uitvallen.

Om de symptomen van haar- en huidaandoeningen te verminderen is het belangrijk om de stress goed aan te pakken en mogelijk je dokter te raadplegen of je medicijnen kunt gebruiken.

 15. Stress kan je laten tandenknarsen

Een reactie die vaak voorkomt bij stress is het knarsen van tanden. Soms gebeurt dit bewust, maar vaak onbewust (en nog vaker terwijl je slaapt). Tandenknarsen kan leiden tot slijtage aan glazuur, hoofdpijn, kaakpijn en andere stoornissen, dit is ook de reden dat er al van jongs af aan op gelet wordt. Doordat dit symptoom vaak onbewust gebeurt, lijken de symptomen vaak niet gerelateerd aan stress, vooral als er bijkomende symptomen zijn als hoofdpijn of kaakpijn.

Om het tandenknarsen aan te pakken is het belangrijk om stress te verminderen door ontspanningstechnieken toe te passen, maar ook gebitsbeschermers kunnen een goed begin zijn om de bijkomende symptomen te vermijden.

Stress voorkomen of verhelpen kan belangrijk zijn!

Stress brengt dus tal van klachten, kenmerken en symptomen met zich mee. Van oorsuizen en hoofdpijn en van overspannenheid tot burn-out. Als je stress wilt behandelen of voorkomen, dan dien je absoluut deze 11 tips in acht te nemen om stress te verminderen en optimaal te ontstressen! Heb jij andere klachten & symptomen door toedoen van stress dan de 15 bovenstaande stress-symptomen? Of heb je vragen of opmerkingen over de gevolgen van stress? Laat dan hieronder je reactie achter!