Soorten oedeem naargelang ontstaan, verdeling & locatie

Oedeem kan allerlei mogelijke oorzaken hebben; van een wond(je) tot een ontregeling van de bloeddruk tot een bacteriële infectie. Alleen al naargelang het ontstaan, uiterlijk en verdeling van de vochtophoping worden er dan ook een heleboel soorten oedeem onderscheiden. Hierbij een opsomming…

1. Lokaal oedeem

Bij een lokaal probleem (ontsteking, klap, stoot, infectie, kneuzing, operatie etc.) kunnen vaatwanden plaatselijk worden beschadigd. Deze worden dan onder invloed van lokaal afgegeven stoffen méér doorlaatbaar, waardoor eiwitten buiten de bloedbaan treden en de colloïd-osmotische tegendruk wordt verminderd. Hierdoor treden plaatselijk vochtophopingen op, die ook wel bekend staan als ‘lokaal oedeem’.

Lokaal oedeem zie je verschijnen na een val, klap of stoot, wanneer er een verheven, oedemateuze blauwe en beurse plek (bult/buil) zichtbaar wordt. Maar ook bij een lokale allergische reactie (muggenbeet, wespensteek, brandnetelblaar etc.). Of doordat je een te kleine ring draagt, waardoor je vinger opzwelt of te krappe schoenen, waardoor dikke enkels ontstaan. Lokaal oedeem is zichtbaar en aanwijsbaar op een specifieke plek. Bekende voorbeelden van deze oedeemvariant zijn enkeloedeem, gezichtsoedeem, vingeroedeem en oog-oedeem.

Lokaal oedeem kan zeer duidelijk afgetekend zijn, bijvoorbeeld in geval van oedeemblaren of zeldzame, myxoedemateuze builen of zweren. In dat geval spreekt men ook wel van ‘focaal oedeem’ Maar de grenzen kunnen ook minder evident zijn; in dat geval spreekt men ook wel van ‘diffuus oedeem’.

2. Gegeneraliseerd oedeem

Gegeneraliseerd oedeem oftewel veralgemeend vocht vasthouden betreft vochtstapeling verdeeld over het hele lichaam. Of over één of meerdere lichaamsdelen. Dit fenomeen wordt over het algemeen ook wel aangeduid met ‘vocht vasthouden’. Er is minder vaak een exacte oorzaak aan te wijzen zoals een insectenbeet, wond of  klemmende ring. Het gaat vaker om een universeler probleem, ten aanzien van hart, nieren, lever, lymfestelsel, bloeddruk, mineralen, hormonen etc.

Indien oedeem extreem gegeneraliseerd is, dus over het hele lichaam optreedt, spreekt men ook wel van ‘anasark oedeem’ of ‘anasarca-oedeem’. Anasarca is meestal een teken van ernstig leverfalen, nierfalen of hartfalen. (bron)

3. Diffuus & focaal oedeem

Focaal oedeem is scherp begrensd. Er is dus duidelijk te zien waar de vochtophoping zich bevindt, waardoor meestal gericht kan worden behandeld. In geval van diffuus oedeem zijn de grenzen niet duidelijk zichtbaar. Een diffuse vochtstapeling is zodoende moeilijker te benaderen & bestrijden. In geval van perifocaal oedeem doet de vochtophoping zich voor rond een ontstekingshaard; het oedeem zélf is niet per se goed zichtbaar, maar de veroorzaker wel.

4. Perifeer oedeem

Perifeer oedeem betreft vochtophoping in de buitenste delen van het lichaam oftewel ‘periferie’, dus met name in de ledematen (armen, ellebogen, polsen, handen, benen, knieën, enkels en voeten). Het is dus een oppervlakkige vorm van oedeem en geen diepgelegen vochtstapeling. Perifeer zegt dus niets over de oorzaak, maar veeleer over de ligging en aard van de vochtophoping.

Oedeem die niet perifeer is, vaak –direct of indirect– gerelateerd aan je longen. Zodoende wordt perifeer oedeem nog weleens als tegenhanger gezien van longoedeem.

5. Oppervlakkig & diepgelegen oedeem

Oppervlakkig oedeem bevindt zich dicht onder de huid en is veelal zichtbaar aan het huidoppervlak. Diepgelegen vochtstapelingen kunnen zich tot in het binnenste van het lichaam bevinden, bijvoorbeeld in organen, spieren of botten.

6. Cutaan oedeem

Huidoedeem is een nogal verwarrende term. Vocht hoopt zich namelijk zelden op in de huid, dus intracutaan, of tussen de verschillende huidlagen: intercutaan… Maar vrijwel altijd onderhuids (subcutaan), direct onder het huidoppervlak. Met huidoedeem wordt dan ook meestal een vochtophoping bedoeld in onderhuidse oftewel subcutane weefsels. Vochtstapeling in weefsels die direct onder de huid gelegen zijn staat zodoende ook wel bekend als ‘subcutaan oedeem’. In principe kan hiermee bijna elke oppervlakkige/perifere vorm van oedeem mee worden bedoeld; van lipoedeem tot angio-oedeem tot lymfoedeem.

Uitpuilende huid (of in ieder geval uitpuilingen die te zien zijn aan het huidoppervlak) is veelal een teken van dermaal oedeem (vochtophoping in huid), mucosaal oedeem (vochtstapeling in slijmvliezen) of serosaal oedeem (vochtretentie in weivliezen).

7. Symmetrisch & asymmetrisch oedeem

Symmetrisch oedeem houdt in dat de vochtstapeling zich gelijkzijdig voordoet, dus aan beide zijden van het lichaam; bijvoorbeeld in allebei de benen, in beide voeten, in alle twee de enkels of aan iedere zijde van het gezicht: dubbelzijdig en spiegelbaar. Asymmetrisch oedeem daarentegen, betekent dat één van beide zijden is aangedaan door oedeem; dus één van de voeten, één van de onderbenen, één van de armen of uitsluitend de linker- of rechterkant van het gezicht.

In principe hoeft de symmetrie of asymmetrie van het oedeem niets te betekenen. Toch kán er aan de hand van (a)symmetrie soms een oorzaak van de vochtstapeling worden vastgesteld of uitgesloten. Eenzijdig (asymmetrisch) oedeem is per definitie lokaal en wordt veelal veroorzaakt door lokale ontstekingen, lokale infecties, lokale allergische reacties, trombose, trauma (klap, stoot, val e.a.) van buitenaf, vaatproblemen, tumoren, operaties of ischemie. De oorzaak is dus vaak specifiek, gelokaliseerd en aanwijsbaar.

Dubbelzijdig (symmetrisch) oedeem daarentegen, is veelal gegeneraliseerd, dus meer wijdverspreid over het lichaam. De oorzaak is meestal van algemenere aard, lang niet altijd aanwijsbaar of verklaarbaar en zodoende ‘vager’. De oorzaak is vaker gerelateerd aan organen (longen, hart, nieren, lever, vaatstelsel, lymfestelsel e.a.). Of een tekort, overschot of disbalans van hormonen of voedingsstoffen. Maar soms ook een gegeneraliseerde ontsteking, infectie of vergiftiging. Of een medicijn of medische behandeling (chemo, bestraling e.a.).

Lateraal staat voor ‘zijde’. Oedeem kan aan één zijde voorkomen (unilateraal oedeem), maar ook aan beide kanten (bilateraal oedeem). Indien oedeem zich precies in het midden van het lichaam voordoet, bijvoorbeeld in de neus, in de schildklier of in de genitaliën, dan spreekt men ook nog weleens van ‘midline oedeem’.

8. Pitting & non pitting-oedeem

Vocht vasthouden kun je in bepaalde gevallen constateren doordat er een deukje in je huid achterblijft nadat je er enkele seconden met een vinger in hebt geduwd. Oedeemvorming wordt zodoende óók onderverdeeld in:

• Pitting oedeem
• Non-pitting oedeem

Bij pitting oedeem blijft er een deukje achter in de huid wanneer je er een paar tellen met je duim in hebt gedrukt. Bij non-pitting oedeem is dit niet het geval. Aan de hand van dit onderscheid kan in veel gevallen een diagnose worden gesteld voor wat betreft de onderliggende oorzaak van het vocht dat wordt vastgehouden.

En mocht de achterliggende oorzaak niet kunnen worden achterhaald, dan kunnen er aan de hand van het pitting of non-pitting aspect soms een aantal potentiële oorzaken worden uitgesloten.

9. Chronisch & acuut oedeem

Acuut oedeem treedt vrij plots op. Het ene moment is er niets aan de hand; het volgende moment wordt er ineens een vochtstapeling opgemerkt… Acuut oedeem kan ook meer geleidelijk aan ontstaan, maar het punt is dat men er niet stelselmatig last van heeft. De oorzaak van acuut oedeem is in relatief veel gevallen aanwijsbaar: allergie, medicijngebruik, operatie, trauma (klap, val, stoot e.a.) etc.

Chronisch oedeem is blijvend of terugkerend. De ene dag is het minder dan de andere dag, maar men krijgt er continu stelselmatig of in ieder geval regelmatig mee te kampen. De oorzaak van chronisch oedeem is doorgaans minder gemakkelijk aan te wijzen (idiopathisch: van onbekende oorsprong) en veelal van algemenere (aspecifieke, vage, onbestemde of ongrijpbare) aard: een probleem met organen, klieren, vaten, bloedwaarden, voeding etc.

Indien oedeem aanvalsgewijs optreedt, dus verdwijnt en na een tijdje plots weer verschijnt, spreekt men ook wel van recidief oedeem oftewel recidiverend oedeem.

10. Progressief & regressief oedeem

Progressief oedeem is een vochtophoping die vooralsnog blijft groeien, dus een toenemende vochtstapeling. Regressief oedeem betreft een reeds afnemende vochtstapeling.

11. Zichtbaar & voelbaar oedeem

Oedeem is niet altijd als zodanig zichtbaar aan de buitenkant. Met zichtbaar oedeem bedoelt men oedeem die direct wordt opgemerkt wanneer men naar aangedane lichaamsdelen kijkt. Met voelbaar (en onzichtbaar) oedeem wordt vochtstapeling bedoeld die zich uit door een gevoel van stuwing, tintelingen, spanning van de huid en stijfheid van gewrichten.

12. Aangeboren & verworven oedeem

Er wordt onderscheid gemaakt tussen aangeboren (congenitale) vormen van oedeem en adaptieve (verworven) oedemen die na de geboorte zijn ontstaan vanwege een specifieke of aspecifieke oorzaak.

13. Extracellulair & intracellulair oedeem

‘Intra’ betekent binnen; ‘inter’ betekent tussen; ‘extra’ betekent buiten. De definitie van ‘oedeem’ is in principe een interstitiële opeenhoping van vocht leidend tot een zwelling. Oedeemvocht is dus per definitie extracellulair (dus buiten de cellen), intercellulair (tussen de cellen) en interstitieel (in de weefsels) gelegen. De belangrijkste oorzaken van extracellulair oedeem zijn: A. Lekkage van vocht vanuit het bloedplasma door de vaatwand naar de interstitiële ruimte. B. Een niet goed functionerend lymfatisch systeem.

Met ‘intracellulair oedeem’ wordt de toename van de hoeveelheid intracellulair vocht bedoeld, dus in de cellen. Hoewel deze toestand per definitie géén oedeem betreft, wordt doorgaans wel over oedeem gesproken. Twee situaties kunnen intracellulair zwellen veroorzaken, namelijk: A. Een verlaagd metabolisme van het desbetreffende weefsel. B. Een slechte voedingstoestand van de cellen. In deze gevallen kan zout wat de cel binnenstroomt niet meer naar buiten worden gepompt. Dit veroorzaakt een hoge osmotische druk binnen de cel. Intracellulair oedeem komt o.a. voor in ontstoken weefsels.

Ook de term intern oedeem wordt nog weleens gebruikt, maar omdat oedeem zich altijd in het lichaam voordoet is oedeem per definitie intern. Soms bedoelt men met interne oedemen vochtstapeling binnen ingewanden, zoals die worden opgepakt door internisten binnen de interne geneeskunde.

Tot slot

Naast bovenstaande algemene kenmerken (ontstaan, uiterlijk, verdeling e.a.) van oedeem zijn er allerlei soorten oedeem, afhankelijk van de exacte lokaliteit waar het oedeem zich manifesteert en de achterliggende oorzaak van de vochtstapeling. Lees verder over:

• Angio-oedeem & Quincke’s oedeem
• Medicijn-geïnduceerd oedeem (vanwege medicatie)
• Oedeem door hormonen: zwangerschap, menstruatie, overgang e.a.
• Renaal + hepatisch oedeem: vochtstapeling m.b.t. je nieren & lever
• Longoedeem: vochtophoping in je longen
• Cardiaal & veneus oedeem: vochtophoping m.b.t. hart & bloedvaten
• Lymfoedeem: vochtstapeling door lymfeproblemen
• Vocht vasthouden door tekort aan eiwitten, mineralen of vitamines
• Hoogte-oedeem: vochtophoping door verblijf op  grote hoogten
• Spieroedeem: vochtstapeling in of door je spieren
• Oogoedeem: oedeem rondom ogen & oogleden
• Hersenoedeem vochtophoping door hersenen & zenuwstelsel
• Myxoedeem: slijmzwelling, meestal door schildklier
• Lipoedeem: vochtstapeling + vetstapeling + cellulite
• Ontstekingsoedeem: toxisch + maligne oedeem
• Wondoedeem: vochtstapeling na operatie of verwonding
• Botoedeem & gewrichtsoedeem: vocht in botten en gewrichten
• Zwangerschapsoedeem: extra veel vocht vasthouden tijdens draagtijd
• Hitte-oedeem: vochtophoping door warmte of verbranding
• Faciaal oedeem: pafferig gezicht door vasthouden van vocht
• Beenoedeem: vochtstapeling in benen, enkels & voeten
• Vocht vasthouden in liesstreek, billen en/of genitaliën
• Reinkes oedeem: stembandoedeem door toedoen van roken

En verder nog interessant met betrekking tot oedemen:

• Vocht vasthouden: wat als je vocht vasthoudt?
• Tips, oplossingen & behandelingen bij oedeem
• Oorzaken & symptomen van vocht vasthouden
• Je interne vochthuishouding optimaliseren…
• Diagnostisering van oedemateuze vochtretentie
• Watergewicht: 4 tips voor een goede vochtbalans!
• Oedeemblaren: gezwellen door overmatig vocht vasthouden
• Vocht vasthouden door overmatig zoutgebruik
• 5 vocht-inbrengende voedingsmiddelen
• Vochtinbrengende crèmes bestaan niet…
• Dikke voeten: 4 tips om gezwollen voeten te verhelpen
• Gezonder zout: Keltisch zeezout & Himalayazout!

Heb te kampen gehad met een bepaalde vorm van vocht vasthouden oftewel zwelling door oedemateuze vochtstapeling? Laat hieronder weten hoe of wat…